In een land als België geldt: circus is overal. Niet alleen in het midden – pakweg Gent, Brussel of Waver – kan de circusliefhebber en -beoefenaar aan zijn trekken komen, ook in de verste hoekjes valt er veel te beleven, denk maar aan Ieper, Neerpelt, Eupen of Chassepierre. Met een echt gedetailleerde kaart onder de arm vind je misschien zelfs de weg naar Clinge. Dit dorp is zo’n uithoek van België dat het stiekem in Nederland ligt.
Clinge is een deelgemeente van Hulst, parel van Zeeuws-Vlaanderen, en ligt op hinkelafstand van de Belgische grens. Hier woont Tom Van Wezemael (46) met zijn gezin op een bijzondere locatie, genaamd De Clinch. Dat is een werkplaats waar circusartiesten welkom zijn om hun skills te oefenen, te repeteren aan een voorstelling, decors te bouwen of om op te treden voor een testpubliek. En als het van Tom afhangt, komt daar binnenkort een naaiatelier voor kostuums bij. Op het binnenplein, tussen de loodsen, omgebouwde schuren en caravans, staat een picknicktafel die ideaal is voor een interview. Naast Tom schuift Gab Bondewel (44), bekend van onder meer Compagnie Pol & Freddy en medebezieler van De Clinch, gezellig bij aan, net op tijd voor de openingsvraag.
Wie is Tom Van Wezemael en hoe is hij hier beland?
Tom: (lacht) “Ik kom uit de sociale sector. Ik heb in het begin van mijn carrière gewerkt met mensen met een beperking en later met minderjarige drugsverslaafden. Ik wou ook de wereld ontdekken en op een gegeven moment ben ik met mijn buske vertrokken…”
Gab: “Buske, we spreken hier wel over een oude lijnbus, hé?”
Tom: “Inderdaad, die heb ik ingericht als woning, en daarmee heb ik dan jaren rondgetrokken. Onderweg heb ik verschillende woongemeenschappen in Europa bezocht, omdat ik op zoek was naar alternatieve vormen van samenleven. In de overtuiging dat samen altijd beter is dan apart, heb ik me bij elke plaats die ik aandeed afgevraagd: wat werkt wel en wat niet? Hoe pak je samenwonen aan? Waar en met wie woon je samen? Met welk doel voor ogen ga je samenwonen en wat kost het? Ik heb veel geleerd van mijn reizen. Uiteindelijk kwam ik in Gent aan, waar ik ben ingetrokken in Telesnack (het ‘circuskraakpand’, met onder meer Joris Verbeeren, Hans Vanwynsberghe, Jordaan De Cuyper en De Vuurmeesters, red.). Ik had al eerder contact met deze community, ook al ben ik zelf geen artiest. Wel ben ik goed in mensen bijeenbrengen en helpen bij de financiële en praktische organisatie van hun artistieke projecten. Zo ben ik op den duur zakelijk leider van De Vuurmeesters geworden, wat ik enkele jaren heb gedaan. Toen het kraakverhaal van Telesnack afliep, waren zij op zoek naar een nieuwe plek waar ze hun vuurinstallaties konden bouwen en opslaan. Via via hebben we deze site gevonden, waar naast De Vuurmeesters ook Pol & Freddy, Compagnie Ea Eo en Circ’ombelico hun vaste basis hebben. Ik ben ingetrokken in het woongedeelte vooraan en werk ondertussen parttime als coördinator van een samenlevingsproject in een voorziening voor mensen met een beperking, in de buurt van Gent. De rest van mijn tijd gaat naar de organisatie van De Clinch als werkplaats.”
Jouw beurt, Gab.
Gab: “Als kind was ik zeer actief en altijd in beweging. Tijdens mijn studiejaren in lichamelijke opvoeding heb ik het jongleren ontdekt. Dat werd mijn passie, of beter gezegd mijn verslaving. Zo ben ik in de circuswereld gerold. Ik heb de opleiding tot circusdocent gevolgd in Brussel. Het bevestigde voor mij wat ik eigenlijk al langer wist: dat het reguliere onderwijs een te eenzijdig kapitalistisch systeem hanteert van punten geven, waardoor kinderen gaan vergelijken wie beter is dan de andere. In circuspedagogie gaat het niet over competitie, maar over samenwerken en creativiteit. Ik heb als lesgever gewerkt en ook als coördinator van circusatelier Woesh in Brugge. Daarnaast heb ik opgetreden met ShakeThat en Le Cirque Démocratique de la Belgique. Op die manier kwam ik ook in contact met de bewoners van Telesnack, waar ik Tom heb leren kennen en later volgde ik mee naar Clinge.
En jij woont hier nu ook?
Gab: “Niet meer, maar ik heb hier twee jaar gewoond. Ik kom hier nog zeer geregeld om te helpen bouwen of te trainen, en dan blijf ik meestal een paar dagen. Het zit circusartiesten in het bloed om buiten de lijntjes te kleuren en de platgetreden paden te verlaten, en op een plek als De Clinch krijgen ze daar alle kansen toe. Dat trekt mij aan bij dit project en ik ontmoet hier dan ook veel gelijkgestemde zielen.”
Hoelang zitten jullie hier al?
Tom: “Sinds eind 2012. We waren eigenlijk op zoek naar een gelijkaardig terrein in Gent, maar dat bleek onbetaalbaar.”
Gab: “Dit pand, ooit een klompenmakerij, opslagplaats en een klein bedrijf, stond hier al zes jaar te koop, en in een afgelegen dorp als Clinge zijn de prijzen nog best betaalbaar. Een grote loods zoals we hier hebben, daar betaalde je destijds in Gent minstens vijf keer zoveel voor. Dit hebben we met de verzamelde spaarcenten van enkele vrienden vrij gemakkelijk op de kop kunnen tikken.”
Tom: “Behalve dat De Clinch een groepsaankoop is van meerdere circusartiesten, komen er ook nog geregeld andere gezelschappen creëren. En hoezeer ik nog steeds geloof in de kracht van samenleven, heb ik toch ook nood aan een beetje privacy af en toe. Vroeger kwamen de circusartiesten bij wijze van spreken tot in mijn keuken. Nu hebben we een gemeenschappelijke ruimte voor alle gebruikers van De Clinch, wat we ‘de loft’ noemen, inclusief keuken, sanitair en leefruimte, waardoor mijn eigen huis terug wat meer privé is.”
(Oorverdovende werfgeluiden)
Tom: “Ja lap, Jordaan is weer aan het zagen!” (lacht)
Gab: “We zitten volop in verbouwingen. Jordaan is momenteel de bekisting aan het maken voor de nieuwe vloer van de circuszaal, waar we ook optredens willen laten doorgaan.”
Tom: “Sander en Jordaan De Cuyper zijn samen met Nino Mertens mede-eigenaars van De Clinch. Zij bezitten de circuszaal. Gab en ik bezitten al deze gebouwen (wijst in het rond) en recent hebben Jan Daems en Christian Gmünder ook hun schouders onder de circusloods gezet, zodat we financieel wat sterker staan om de verbouwingen te voltooien.”
Gab: “Het moet voor de dorpelingen van Clinge een vreemd beeld geweest zijn, toen we hier introkken met de Vuurmeesters, Pol & Freddy en ShakeThat, met caravans en een bus en alles erop en eraan. Direct ging de roddel rond dat we zigeuners zouden zijn. We hadden door dat we ons snel bekend moesten maken in de buurt. We organiseerden een instuif voor buren, vrienden en familie, wat eigenlijk een klein circusfestivalletje was.”
Tom: “Dat viel geweldig mee en smaakte naar meer: we hebben ondertussen al acht edities van ons festival achter de rug, en de buren komen altijd helpen met de drankverkoop enzovoort. Ook tijdens het jaar komen ze over de vloer, om bijvoorbeeld te werken in het houtatelier of de smidse, of om materiaal te stockeren in onze loods. De loft wordt gebruikt voor yoga of meditatie, en we hebben hier ook al een paar circuskampen gehad. De inkomsten daarvan gaan rechtstreeks terug naar het opknappen en levend houden van de plaats. Niemand van ons houdt er een loon aan over.”
Dus het is meer overleven dan ervan kunnen leven?
Tom: “Break-even draaien volstaat. Als we er echt van willen leven, moeten we subsidies aanvragen, maar dat doen we voorlopig niet, omdat we de vrijplaatsgedachte levend willen houden en helemaal onze eigen onafhankelijke, anarchistische visie willen verwezenlijken. Het is voor ons niet nodig dat dat circusartiesten hier een resultaat bereiken; we willen vooral mee investeren in de zoektocht naar een volgende fase die voor hen van belang is. We zijn voor alle duidelijkheid niet tegen het concept van overheidssubsidies, en sluiten niet uit dat we ooit steun zullen aanvragen, maar voorlopig hebben we het niet nodig. Het bespaart ons trouwens een hoop papierwerk.”
Gab: “Tot vorig jaar was het festival gratis en kwamen alle artiesten hier spelen ‘voor de hoed’. Maar door corona hebben we er dit jaar voor gekozen om een beetje entreegeld te vragen, zodat we de artiesten, die toch ook een zware periode doormaakten, eerlijk voor hun onkosten kunnen vergoeden. Het zijn trouwens niet alleen circusartiesten die hier een try-out komen spelen, we hebben bijvoorbeeld ook al stand-up comedy geprogrammeerd.”
Tom: “Wij staan ook open voor een exchange: gezelschappen die hier gratis komen repeteren, kunnen dat bijvoorbeeld compenseren door mee te werken aan de verbouwingen, aan het onderhoud van het terrein, of door gratis op te treden op het festival. Verder werken we met flexibele prijzen of vrije bijdragen. In dit systeem is het evenwicht tussen geven en nemen erg belangrijk. We steken dan ook veel tijd in het maken van goeie afspraken, want hoe vrij onze vrijplaats ook is, je ontsnapt niet aan spelregels. Onze visie is op dat vlak heel erg geëvolueerd tegenover de beginjaren. Het voordeel van onze ongesubsidieerde werking is wel dat artiesten geen dossier moeten indienen om hier aan de slag te kunnen gaan. Een babbeltje met de juiste afspraken is doorgaans genoeg en we hebben tot nu toe altijd iedereen een plekje kunnen geven.”
En als jullie ooit voor subsidies gaan, zal dat bij de Nederlandse overheid zijn, niet?
Gab: “Dat heb ik me ook al bedacht. En eerlijk gezegd: ik heb geen idee hoe cultuur ervoor staat in Nederland.”
In België krijgen werkplaatsen meer aandacht dan ooit sinds de invoering van het nieuwe Circusdecreet. Waar ik woon, in Leuven, is bijvoorbeeld CIRKLABO uit de grond gestampt dankzij degelijke overheidssteun. Is er een kans dat jullie binnenkort niet meer relevant zullen zijn?
Gab: “Ik hoop en denk van niet. We juichen wel toe dat al die organisaties beter ondersteund worden, maar niet iedereen kan terecht in de erkende creatieplaatsen. Sterker nog: niet iedereen wíl in de erkende creatieplaatsen terechtkomen. Sommige artiesten willen los van prestatiedruk komen trainen aan hun techniek, of repeteren aan hun show. Het klopt dat Leuven zich ook op dat vlak profileert en dat is goed. Ik denk zelfs dat samenwerking met de reguliere werkplaatsen een optie is voor de toekomst. Wij hebben hier ook zoveel mogelijkheden: overnachting, repetitiezalen, de gelegenheid om decors te (laten) bouwen. En wij hebben iets dat de anderen niet hebben: een pizzaoven…” (lacht)
Tom: “En een sauna, helemaal zelfgebouwd.”
Gab: “En we willen nog een zwemvijver aanleggen.”
Oké, dat komt wel goed. Tot slot: welke dromen heeft de zestigjarige versie van jezelf nog verwezenlijkt?
Gab: “Ik hoop dat we deze plek nog meer kunnen delen. Ik ben niet meer de allerjongste en het besef begint te dagen dat het werk dat ik momenteel in De Clinch steek, hoe langer hoe minder voor mezelf zal zijn, en hoe langer hoe meer voor de volgende generatie circusartiesten. Misschien kan ik dan een meer ondersteunende rol opnemen.”
Het zou me niet verbazen, Tom, als jij hier later de toffe circusopa van het dorp wordt en jonge artiesten met open armen ontvangt.
Tom: (lacht) “Dat zie ik me inderdaad wel doen. Ik ben hier gelukkig en ik wil graag nog lang blijven. En dan heb ik nog niet gezegd hoe ongelofelijk mooi de natuur hier is: de polders, de bossen. Mij krijgen ze zo snel nog niet buiten.”
In afwachting van een website: www.facebook.com/clinge.be
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #69 (december 2021) // Auteur: Tom Permentier // Foto’s: Tom Van Mele // All rights reserved