Een congres van internationale clowns dat gaandeweg vervelt tot zelfhulpgroep: dat is het boeiende opzet van The Clowns Convention, een even heerlijke als hilarische voorstelling waarin Wunderbaum een breed spectrum aan clownsfiguren laat paraderen in de piste.
Spoiler alert: lees dit artikel niet als je nog onbevangen van de voorstelling wil genieten.
‘Clown zijn is een menselijke conditie,’ zegt actrice Marleen Scholten als witgeschminkte dwerg-Arlecchino in de openingsmonoloog van het stuk. Daarin vertelt ze gloedvol over haar eigen carrière in het Piccolo Teatro di Milano en aan de zijde van Oleg Popov in Moskou. Zij heeft nog de hoogdagen van de klassieke clown meegemaakt, die de mensen deed lachen, huilen en verwonderd naar de eigen kleine kantjes liet kijken. Maar in haar betoog sluipt steeds meer twijfel en melancholie. ‘De tijden worden harder, waar nu nog grappen over te maken?’
Zo is de toon in The Clowns Convention, waarvan de Belgische première afgelopen zomer plaatsvond op Theater aan Zee in Oostende, meteen gezet. Deze bijeenkomst van ouder wordende internationale clowns is niet zomaar een gezellig theekransje om herinneringen op te halen, maar heeft ook een therapeutisch doel. Het probleem is dan ook existentieel: wie zit er nog op deze clowns te wachten, in een steeds meer gepolariseerde wereld waarin hun verbindende, zalvende rol lijkt uitgespeeld? Zijn clowns op sterven na dood?
Piemelneusclown
Gelukkig verzandt de bijna twee uur durende voorstelling van Wunderbaum en het Duitse Theaterhaus Jena niet in een potje klagen en zagen. De clowns leggen zich immers niet neer bij hun lot: ze krijgen hier nog een laatste eerbetoon in de piste, die tevoorschijn komt wanneer na de solo van Scholten het rode fluwelen theatergordijn wordt geopend. In die arena vol zaagsel voeren ze elk nog één keer hun kunstje op, ter vermaak van het publiek en van elkaar, daarbij aangevuurd door de beats en geluidseffecten van Joost Maaskant. Het doet wat denken aan de fictieve documentaire I Clowns uit 1970, waarin Fellini echte clowns uitnodigde in de circuspiste om op dolkomische wijze de dood te vieren van de clownerie.
In de voorstelling van Wunderbaum doen de clowns hun stinkende best, maar hun act gaat telkens grandioos de mist in. Zo loopt het goed fout bij dompteur Gerda Schaumbacher (gespeeld door actrice Pina Bergemann) wanneer de onzichtbare bruine beer die ze probeert te temmen wraak neemt. Ook de kanonskogelact van de fijne Française Clarabella (rol van Wine Dierickx) loopt in het honderd, omdat ze telkens gestoord wordt door telefoontjes van haar minnaar Marcel. Maar het zieligst zijn toch de absurdistische en steeds mislukkende pogingen van clown Pepito (acteur Leon Pfannenmuller) om zelfmoord te plegen. Arme clown: dan wil je al niet meer leven en lukt het je ook niet om er een eind aan te maken…
Pepito is echter niet de enige met een probleem. De Admiraalsclown (Walter Bart) kampt met een knoert van een drankverslaving, ook al slaagt hij er niet in om zonder handen de kurk van een wijnfles te openen. Samen met Scholten brengt hij, stomdronken, overigens een knappe ode aan de commedia dell’arte. Maar het grappigst is de cynische brompot Dicknose (Maartje Remmers): in een onophoudelijke en politiek incorrecte stroom van commentaren kankert zij op alles en iedereen. Alles is ‘shit’, ook de toeschouwers: het is een sterk staaltje publikumsbeschimpfung dat ze hier brengt, in navolging van Peter Handke. ‘Humor gaat je leven niet redden,’ bijt deze piemelneusclown het publiek toe. ‘Uiteindelijk breekt het leven altijd je hart.’ Al lachend zegt moppersmurf de pijnlijke waarheid.
Suïcidaal, alcoholverslaafd, cynisch, depressief, eenzaam, misantroop… Eerder onbedoeld vormt deze bonte bende clowns alsnog een spiegel van de huidige maatschappij, waarbij steeds meer mensen het niet meer zien zitten en het geloof in de toekomst zijn verloren.
Horrorclowns
Het zijn prachtige figuren die Wunderbaum hier ten tonele voert, in kleurrijke en uitbundige kostuums. Het Nederlands-Vlaamse collectief, dat ooit onder de vleugels van Johan Simons grote sier maakte bij NTGent, opereert al een tijdje internationaal, met naast in Rotterdam ook standplaatsen in Milaan en het Oost-Duitse Jena. Bij internationale coproducties ontbreekt vaak de noodzaak, maar in The Clowns Convention is het meertalige ensemble een absolute troef. Het klopt ook inhoudelijk, met de toefjes Duits en Italiaans in het stuk, twee talen en landen die zeer belangrijk zijn geweest in de geschiedenis van clowns en het circus.
Maar om terug te komen op de hypothese van de voorstelling: is de rol van de clown vandaag écht uitgespeeld? Je zou juist kunnen opperen dat een bepaald type – de horrorclown – tegenwoordig omnipresent is: van clown Puppet in Saw en Pennywise in IT tot het figuurtje Krusty uit The Simpsons en de legendarische Joker-interpretaties van Heath Ledger en Joaquin Phoenix. Aan die laatste griezelclown moesten we vaak denken bij het personage van de macabere master of ceremony Leonardo (Matijs Jansen), met gifgroene pruik, leren outfit en vervormde stem. Als het publiek naar zijn oordeel te hard grinnikt, schiet hij doodleuk met zijn geweer de lach neer. Gratuit geweld waar niet alleen deze Joker-figuur op kickt, maar ook miljoenen toeschouwers wereldwijd.
Naarmate The Clowns Convention vordert, krijgen we tussen de heerlijke acts door ook een blik in de coulissen van het toneel. Daar zien we hoe de clowns zich omkleden en met elkaar discussiëren over hun rol en toekomst. De gemoederen lopen daarbij soms hoog op. Zouden ze niet beter de eer aan zichzelf houden en er gewoon mee kappen? Een massagevecht tussen de clowns in de piste doet alleszins het ergste vermoeden voor hun toekomst.
Maar dat is niet het gevoel waarmee Wunderbaum het publiek naar huis wil sturen. In het wondermooie slottafereel gloort er hoop aan de einder: clown Clarabella is in blijde verwachting van een baby, en met haar baren ook alle andere clowns een nageslacht. Na al die tristesse verrast Wunderbaum met een optimistisch toekomstperspectief: er zal telkens weer een nieuwe generatie clowns en potsenmakers opstaan, die de mensheid een spiegel voorhoudt. Tot spijt van wie lijdt aan coulrofobie: clowns zullen nog niet meteen vergaan.
Veel speeldata in Nederland, Duitsland en Italië, maar ook te zien op 8 en 9 december 2021 in NTGent. www.wunderbaum.nl
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #68 (september 2021) // Auteur: Filip Tielens // All rights reserved // Voor overname: contacteer info[at]circuscentrum.be