Elke vakman spreekt zijn eigen taal. En omdat het circus een bonte verzameling vaklui is, stelt CircusMagazine een lexicon op. Specialisten uit het domein vertellen over hun beroep, wij destilleren een woordenboek met de opvallendste gemene delers of juist de scherpste tegenstellingen, en zoeken zo in één beweging naar het wezen van circus. Aflevering vijf: trapeze.
>> Dit artikel verscheen in CircusMagazine #54 (maart 2018). Voor overname contacteer maarten[at]circuscentrum.be.
>> Auteur: Tom Permentier
Het is in de circuswereld verre van ongebruikelijk om verschillende talen door elkaar te spreken. Zowel circushogescholen als gezelschappen zijn smeltkroezen van nationaliteiten, en afhankelijk van of je een Engelstalige of Franstalige leraar had, zal je vocabularium verschillen. Ook de lezer van dit lexicon zal af en toe het woord ‘trapeze’ en andere termen met een buitenlandse tongval moeten horen. En dan te bedenken dat deze complexe materie waarschijnlijk het gevolg is van kinderen die te veel naar de speeltuin gingen.
Applaus
Een klassiek trapezenummer is qua beeldentaal nogal groots, dramatisch en gestructureerd naar applausmomenten. De laatste jaren wordt die tendens meer en meer doorbroken, maar deze traditie blijft wel nuttig in de opleiding om je lichaam en het toestel te leren kennen (ev).
Bar
De horizontale stok van de trapeze is doorgaans in ijzer – hol bij trapèze fixe, vol bij zwaaiende en vliegende trapeze (jw) – beplakt met een soort textieltape (ev).
BLL
Breaking Load Limit, oftewel de geteste limiet van gewicht en kracht waarbij het materiaal zal breken. Als je dit getal vermenigvuldigt met de veiligheidsfactor, die onder meer afhankelijk is van het materiaal waarmee je werkt, kom je uit op de WLL, de Working Load Limit, die aangeeft of het materiaal veilig is om te gebruiken voor je trapezenummer (yd).
Carpé
Houding waarbij het lichaam in twee plooit rond de bar. Romp en benen vormen een hoek van 90 graden of minder (yd).
CE
Conformité européenne, een markering waarmee de producent aangeeft dat het product voldoet aan de essentiële veiligheidsvoorwaarden, belangrijk bij de aankoop van karabijnhaken en slings, de textielen ringen waarmee de trapeze aan een balk wordt bevestigd (yd). Die slings kunnen tot twee ton dragen, wat overdreven lijkt, maar onontbeerlijk blijkt als je de snelheid van vallen in rekening brengt (ev).
Cloud swing
Een variant van trapeze zonder bar, enkel een touw die aan beiden uiteinden is vastgemaakt aan de balk bovenin, op vier meter van elkaar (jw).
Dans
Een ‘dance trapeze’ heeft een aparte vorm, die iets heeft van een triangel, omdat de touwen samenkomen in één punt. Deze trapeze hangt lager bij de grond dan de reguliere versie omdat de acrobaat doorgaans meer op de grond vertoeft dan aan zijn toestel, en dus elementen van dans en grondacrobatie zal verrijken met het zwieren aan de trapeze (ev).
Duo
Wanneer twee trapezisten aan één trapeze hangen, worden de rollen van main-à-main-acrobatie overgenomen. Veel figuren vragen immers een vlieger en een drager (of ‘vanger’). Het verschil met grondacrobatie is dat de drager zich bij trapeze boven de vlieger bevindt. Meer dan op de grond kan het duo de rollen omkeren (ev).
Dubbel
Bij een dubbele trapeze is er een tweede bar tussen de touwen, zodat de twee trapezisten boven elkaar staan (ev).
Figuur
Een groot deel van de kunst van trapeze, in het bijzonder trapèze fixe, is het maken van figuren. Vanuit een basis van staan, zitten of hangen aan de handen of de knieën, is een waaier van verschillende figuren mogelijk, met creatieve benamingen die met wat verbeelding de lading dekken, zoals de kikker, de ster, de canapé en velerlei variaties met spreidzit. Een trapezenummer is doorgaans een ketting van verschillende figuren. Niet zelden is de ketting interessanter dan de figuren zelf (ev).
Fixe
Bij trapèze fixe hangt de trapeze zo goed als stil terwijl de artiest zijn figuren uitvoert. Dit lijkt misschien beperkt, maar geeft het meeste mogelijkheid tot creatieve invulling van de act, die kan gaan van dansant en poëtisch, over energiek en dynamisch tot humoristisch en burlesk. Meestal beginnen artiesten met de trapèze fixe alvorens door te groeien naar andere technieken als zwaaiende en vliegende trapeze, al is het geen noodzakelijke opstap om daar te geraken (cc).
Hoop
Engels voor hoepel – bij ‘aerial hoop’ wordt een hoepel opgehangen en doet de luchtacrobaat figuren die gelijkaardig zijn aan die van trapezekunstenaars (jw).
Leg-leg
Als de vlieger met de benen aan de benen van de drager hangt. De voeten staan naar binnen gedraaid en haken zich vast aan de kuiten van de partner (yd).
Mat
Elke trapezist zal minstens een valmat aanvragen voor onder de trapeze. Nog iets veiliger is de dikkere ‘crashmat’, die toelaat om op je buik of je rug te vallen (yd). Beoefenaars van de vliegende trapeze kunnen rekenen op een vangnet (jw).
Magnesium
De touwen kunnen een lichtjes brandend gevoel geven op de handen, maar beter dan magnesium in de strijd te gooien, is daaraan te wennen (ev). De uitzondering is vliegende trapeze, omdat magnesium helpt tegen zweethanden, die niet gewenst zijn als je je trapezepartner moet opvangen (cc).
Schouderblad
Hoewel het repertoire aan figuren en bewegingen binnen de trapezewereld erg uitgebreid is – getuige onder meer het boek ‘Méthodologie trapézoïdale’ van Yvette Challande – worden er nog geregeld nieuwe uitgevonden. Zo heeft (bl) erg veel research gedaan rond de Washington trapeze en is (ev) mogelijks de eerste trapezist die wel eens bengelt aan de schouderbladen.
Spotter
Na een repetitiefase waarin gewerkt wordt met een ‘longe’, een beveiliging die ongelukken voorkomt via een externe persoon die een levenslijn aan een katrol bedient, wordt de hulp van een spotter ingeschakeld. Deze persoon kan proberen om de artiest op te vangen als hij valt, of op zijn minst om de val af te remmen of de acrobaat bij het vallen om te draaien voor een zachtere landing. De standaardvraag voor het uitvoeren van een stunt is dan ‘can you spot me?’ (yd).
Touw
De touwen bij trapèze fixe zijn in de regel vierstrengs natuurhennep of gevlochten katoen van zo’n 25 millimeter dik en hebben een standaardlengte van tweeënhalve meter. Bij zwaaiende trapeze zal het katoenen koord een kern bevatten van vijf à zes millimeter staalkabel en bij vliegende trapeze zijn er enkel geplastificeerde staalkabels met een diameter van zes millimeter, die tot meer dan drie meter lang kunnen zijn (jw). Alternatief materiaal zoals kettingen komen ook wel eens voor.
Triple
Bij triple trapeze is de bar dubbel zo lang als normaal, en hangt hij op aan vier touwen, zodat drie trapezisten naast elkaar kunnen zitten (ev).
Vliegend
Bij vliegende trapeze zijn er meerdere acrobaten die van trapeze tot trapeze vliegen. Het zijn dynamische en spectaculaire acts waarbij de focus vaak niet verder gaat dan de techniek (cc).
Voltige
Een flikflak in de lucht, waarbij de drager eerst de handen, dan de voeten en vervolgens weer de handen van de vlieger zal vasthouden (yd).
Washington
Dit is het domein van (bl). Washington trapeze heeft niets te maken met de Amerikaanse stad, maar is de achternaam van de man die er als eerste mee optrad. Het is een weinig beoefende discipline die zich vooral richt op evenwichtsoefeningen. Het gaat dan ook om een brede en zware trapeze, tot wel dertig kilo, die is verbonden aan een motor en/of katrollensysteem waarbij de trapeze tijdens de act op en neer gaat. Bekende figuren zijn handstand en kopstand. Voor een kopstand zonder handen, maak je een ring op maat van je hoofd in kurk of door het samenbinden van touwen.
Y
Een houding waarbij het lichaam van de trapezist de vorm van een Y aanneemt, met de benen open en het hoofd naar beneden (ev).
Zwaaiend
Bij zwaaiende of zwierende trapeze zwiert het toestel naar voor en naar achter. Het zijn dynamische acts die veel kracht en kennis van het eigen lichaam vragen (cc) en die meestal solo worden uitgevoerd, al kan het ook met een partner gebeuren. De trucs worden getoond in het ‘dode’ moment op het hoogste punt van de zwaai (yd). Omdat de artiest daarbij de trapeze al eens loslaat en weer vastgrijpt, hangen er aan de uiteinden van de bar extra gewichten van drie tot tien kilo per kant (jw) die ervoor zorgen dat de zwier niet verstoort geraakt als de trapezist lost (ev).
>> Met dank aan Chloé Compernolle (cc), Yolaine Dooms (yd), Bert Loenders (bl), Esteban Vin (ev) en Joppe Wouters (jw).
>> Bekijk alle lexicons op www.circuscentrum.be/lexicon