Elke vakman spreekt zijn eigen taal. En omdat het circus een bonte verzameling vaklui is, stelt CircusMagazine een lexicon op. Specialisten uit het domein vertellen over hun beroep, wij destilleren een woordenboek met de opvallendste gemene delers of juist de scherpste tegenstellingen, en zoeken zo in één beweging naar het wezen van circus. Aflevering zeven: mentalisme.
Oplijsten wat in sluiers gehuld moet blijven, wij lexiconschrijvers van circusmagazines hebben het niet altijd onder de markt. Enkele mentalisten met een brave ziel deelden hun woordenschat maar niet hun mysterie, en zo hoort het ook. Passeren de revue: helderzienden, spiritisten, waarzeggers, hypnotiseurs, acteurs, leugenaars en charlatans. De vier gewaardeerde dienaars van dit lexicon hebben het evenwel goed met u voor. Dat is geen voorspelling, dat is een vaststelling.
Acteur De mentalist is een acteur die de rol van mentalist speelt (sp). Je moet in je personage blijven als je je trucs uitvoert, controleert of je vrijwilliger doet wat jij wil, onmerkbaar de volgende stappen voorbereidt, improviseert met de reacties van toeschouwers, hen valse herinneringen implanteert, je inleeft in hun emoties en eventuele problemen oplost (kd).
Bank night Het ‘bank night effect’ is een soort Russische roulette waarbij de vrijwilliger(s) vier van de vijf enveloppes mogen vernietigen. In de vijfde zit een bankbiljet of een waardevol voorwerp (kd).
Bardi In de jaren ’90 van de vorige eeuw was mentalisme in België populair dankzij Jan Bardi en zijn tv-programma Ongelooflijk, maar Bardi. In de negentiende eeuw, toen het nog magnetisme werd genoemd, was het in onze contreien ook al in zwang dankzij Jean Lambert Pickman (1857-1925) en Donato (1845-1900) (kvh).
Confabulatie Routine waarbij verschillende, opeenvolgende vrije keuzes van een vrijwilliger worden voorspeld door de mentalist, die ze op voorhand heeft opgeschreven (sp).
Equivoque Om confabulatie te realiseren gebruikt de mentalist equivoque, een linguïstische manipulatieve methode waarbij de vrijwilliger de illusie heeft een vrije keuze te hebben (kd).
Fox Mentalisme als entertainment is al bekend in de achttiende eeuw. Later, rond 1850, was de wereld in de ban van het ‘spiritisme’: de Fox Sisters maakten furore met hun gave om met de doden te spreken. In 1888 deed één van de zussen uit de doeken hoe ze stiekem met elkaar communiceerden via het tikken van de vingers. Geesten kwamen er niet bij aan te pas (kd).
Geheim In de traditie is mentalisme een gesloten domein. ‘Je moet al tot de ingewijden behoren om de codes te kraken die de poorten openen naar het onvermijdelijke konijnenhol waar je de duistere, mysterieuze en stoffige geheimen kan aantreffen’ (sp). Toch lijkt het tij te keren. In zeer gespecialiseerde boekhandels vind je al aardig wat lectuur over mentalisme. Beginners kunnen op het internet de basis leren, en voor gevorderden bestaan er meetings en lezingen (kd).
Goochelen Niet alle mentalisten zullen het even graag toegeven, maar mentalisme is een vorm van goochelen (to). Goocheltechnieken, kennis van illusies en vingervlugheid kunnen de mentalist al eens van pas komen (kvh).
Hypnose Doorgedreven suggestieve talk die vrijwilligers in een slaaptoestand brengt (kd).
Leugen Een mentalist moet kunnen liegen (sp) en verantwoord met zijn leugens omgaan (kd). Andere psychologische technieken zijn misleiding, manipulatie en beïnvloeding. Als google-generatie zijn we nog altijd zeer beïnvloedbaar (to).
Olie In 1973 werd de Israëlische mentalist Uri Geller getest door wetenschappers van de Stanford Research Institute in de United States Defense Intelligence Agency voor het Stargate project. In 1974 verscheen in het gerenommeerde tijdschrift Nature het resultaat van dat onderzoek. Er werd vastgesteld dat Uri Geller effectief paranormale gaves bezat. Mentalisme werd toen ingezet als spionagetechniek in de koude oorlog en Uri Geller, die vooral bekend was om het plooien van lepeltjes met zijn gedachten, verdiende miljoenen in de olie-industrie door te voorspellen waar men wel en vooral niet moest boren (kd).
Papier Hoewel het voor de mentalist niet nodig is, maakt hij toch gebruik van papiertjes of een bord waarop de voorspellingen genoteerd staan. Het geldt als bewijsvoering voor het publiek, dat zelf niet de gedachtes van de vrijwilliger kan lezen (to). Andere attributen zijn een stift met permanente inkt, naamkaartjes met een witte achterkant om experimenteel te faciliteren en enveloppes, al dan niet met mysterieus vraagteken op de voorkant (sp). Bijzonder is de ‘Shaxon flap’: een enveloppe zonder flap (kd).
Psychologie Tegenwoordig blijven mentalisten ver weg van de claims dat ze gedachten kunnen lezen, met geesten in contact staan of de toekomst kunnen voorspellen. Vandaag is mentalisme belevingstheater waarbij die schijn nog wordt opgehouden, maar het publiek toch ook weet dat het gaat om psychologisch meesterschap (sp).
Psychometrie Het lezen van een object, weten waar het vandaan komt en wat het heeft meegemaakt (kd).
Pulse stop techniek om je hartslag stil te zetten, nodig bij bepaalde trucs (kd).
Stock readings Waarzeggerstaal waaruit iedereen iets van betekenis kan halen, zoals de astrologie in tijdschriften (kd).
Stoel In de ‘chair test’ wordt de keuze voor een bepaalde stoel voorspeld. Een variant is de ‘book test’: de mentalist raadt het woord dat de vrijwilliger uit een boek heeft gekozen (sp).
Taal Mentalisten zijn meester van de taal op meerdere vlakken. De lichaamstaal van de vrijwilliger lezen is een troef, daarna komt het erop aan met een doordachte woordkeuze ervoor te zorgen dat de truc werkt (sp).
Try-out Het lijkt tegenstrijdig, maar wat werkt en niet werkt in een voorstelling kan een mentalist moeilijk voorspellen. Meer dan andere circusartiesten hebben mentalisten behoefte aan try-outs, omdat ze amper kunnen repeteren zonder publiek (to).
Voorstelling De truc is doorgaans niet het belangrijkste aspect van de voorstelling. Het effect van die truc op de toeschouwer, zijn interne conflict, is interessanter. Toch blijft mentalisme een podiumkunst en bouwen veel artiesten een heel decor op om het visueel aantrekkelijk te maken (kd). Ook een kostuum dat de de mysterieuze identiteit van de mentalist in de verf zet, kan hiertoe bijdragen (to).
Zenmastertear Techniek waarbij de mentalist een dichtgevouwen briefje kan lezen (kd).
Met dank aan Kurt Demey (kd), Stefan Paridaen (sp), Tim Oelbrandt (to) en Kobe Van Herwegen (kvh). Bekijk alle lexicons op www.circuscentrum.be/lexicon.
>> Dit artikel verscheen in CircusMagazine #56 (september 2018) // Auteur: Tom Permentier // Illustraties: Bram Brioen // Voor overname contacteer maarten[at]circuscentrum.be