Elke vakman spreekt zijn eigen taal. En omdat het circus een bonte verzameling vaklui is, stelt CircusMagazine een lexicon op. Specialisten uit het domein vertellen over hun beroep, wij destilleren een woordenboek met de opvallendste gemene delers of juist de scherpste tegenstellingen, en zoeken zo in één beweging naar het wezen van circus. Aflevering twee: rigging.
>> Dit artikel verscheen in CircusMagazine #51 (juni 2017). Voor overname contacteer maarten[at]circuscentrum.be
>> Auteur: Tom Permentier
Helemaal in de marge van het circus leeft de rigger, een onopvallende maar harde werker achter de schermen, verantwoordelijk voor het ophangen van trapezes en andere attributen (de rig). Hij moet het stellen met een Engels leenwoord, overgenomen uit het zeemansjargon, waar het een soort scheepstuiger beduidt. Die link is minder ver gezocht dan het lijkt, want Engelse matrozen uit vroegere tijden konden buiten het seizoen bijverdienen in het theater, waar hun knooptechnieken goed van pas kwamen bij decorwissels. Nu is het de beurt aan hun neefjes in het circus om te praten over hun ambacht.
Afbouw
Kan net als de opbouw van het podium meerdere uren in beslag nemen. Zodoende is de rigger de eerste en de laatste persoon die op de scène vertoeft (bl), al is dat bij rondtrekkende circuscompagnies minder het geval (fh). De rigger heeft de delicate opdracht om het materiaal op een efficiënte manier op te ruimen, zonder dat het al te veel slijt (as).
Alert
Soms hebben de riggers ook tijdens de voorstelling hun werk. Ze bedienen de motoren en helpen al dan niet bij licht en geluid. Hun timing en alertheid bepaalt mee het succes van de voorstelling (bl).
Artiest
Een circusrigger is een artiest die een esthetische waarde aan de rig hecht, hij is ook de naaste partner van de acrobaat die van zijn rig gebruikt maakt (as). En wat in dans of theater ondenkbaar is, is in het circus vanzelfsprekend: in veel producties is de acrobaat zelf de rigger. Hij weet immers het best hoe hij zijn eigen leven kan redden (bl). Soms moet de artiest met zichzelf onderhandelen om tot een geslaagde rig te komen (kc).
Bijsluiter
Het motto van de Nederlander Rinus Backer, een goeroe onder riggers, is de gouden regel van het vak: ‘read the f*cking manual!’ (jw) Zijn Belgische collega Rinus Samyn pleit daarnaast ook voor een grote dosis gezond verstand.
Dynamometer
Handig apparaat dat trekkrachten meet. De Dynamometer (of load cell) plaats je tussen het ankerpunt en de trapeze of andere last en hij berekent welk gewicht je balk aankan. Je kan er ook mee te weten komen bij welk gewicht je piket loskomt en dus hoeveel piketten je nodig hebt voor je portiek, mast of circustent (jw).
Gevaar
Een opvallende gedachte: hoe beter de rigging, hoe veiliger de act van de acrobaat verloopt. Dat lijkt op een bepaalde manier in te gaan tegen het idee van circus, waarbij de spanning zit in het feit dat het mis kan lopen. Het beste voorbeeld hiervan is de leeflijn van de koorddanser of de trapezist (fh).
Katrollen
Alsook riemen en spanbanden behoren tot het standaardmateriaal van menig rigger. Om hun rig voor te bereiden bengelen ze bovenaan in de tent. In zalen zijn er meestal hoogtewerkers voorhanden, wat de klus eenvoudiger maakt (bl).
Knoop
Het leggen van een degelijke knoop is zowat de oervorm van rigging. Net als in alpinisme is de dubbele achtknoop van levensbelang (jw).
Mensen
In andere podiumkunsten is het eerder een uitzondering en in circus bijna de regel: de rig staat in functie van het takelen van mensen. Of anders gezegd: bij een slechte rig valt de acrobaat naar beneden met het risico er niet levend uit te komen. Het gevolg is een complexe en soms vage regelgeving van overheidswege, al zijn veel tenten en zalen hiermee standaard al in orde (bl).
Monumenten
Tegenwoordig worden riggers ook gevraagd voor het spannen van kabels tussen monumenten en andere hoge gebouwen in een stad, waarop koorddansers oversteken (jw). In feite is elke productie anders voor de rigger, of zoals (fh) het zegt: ‘het werk varieert, de handelingen niet.’
Musketons
In de reglementering zijn musketons (in schoon Nederlands: karabijnhaken) met schroefslot vooralsnog toegelaten, maar een veiliger alternatief heeft een slot in drie bewegingen, het zogenaamde Tri-Act Lock. Tip voor beginnende riggers: mijd de grote doe-het-zelfwinkels, maar ga voor zulk materiaal naar gespecialiseerde zaken (jw).
Opleiding
Naast de opleidingen in de bouwsector (want ook daar worden lasten gehesen), kent de evenementensector en circuswereld ook enkele aparte cursussen in rigging, die doorgaans in een aantal weken kan worden afgewerkt (jw). Daarnaast krijgt rigging in de traditionele opleiding podiumtechnieken een grotere plaats dan vroeger. (fh) verwacht dat de domeinen rigging, licht, geluid en video naar elkaar toegroeien, want alleen de grote compagnieën stijl Cirque du Soleil, kunnen zich specialisten op elk gebied veroorloven.
Portiek
Ook straatcircus kan luchtacrobatie opvoeren. Zulke gezelschappen toeren met een portiek, een mobiele hoogteconstructie, doorgaans in staal. Deze zijn vaak door riggers zelf ontworpen en moeten tot nader order niet gekeurd worden. Gelukkig worden tegenwoordig de eerste voorzichtige stappen gezet naar een betaalbare keuring en controle, op maat van circusartiesten (jw).
Rekenen
Een deel van het riggerswerk bestaat uit rekenoefeningen: het gewicht van de artiest en dat van de rig (bv. trapeze of doek) wordt opgeteld en dan vermenigvuldigd met de dynamische factor – want de artiest hangt daarboven niet stil – en vervolgens met de veiligheidscoëfficiënt (of gebruiksfactor) om tot de breuklast te komen. Dat is een groot gewicht, vanzelf al meer dan een ton, dat je constructie zal moeten kunnen torsen om een veilige rigging te verzekeren (jw).
Secondair
Het werk van een rigger wordt al eens onderschat en als secondair gezien, als een werkman of een stagehand (as). In circuskringen krijgt hij evenwel meer respect van de artiest, die al eens een helpende hand aanreikt, dan in theater- of dansmilieus (fh).
Technicus
De rigger is normaal gezien niet de technieker die ook het licht en geluid van een voorstelling regelt (bl) maar in het circus overlappen beide disciplines elkaar al snel, zeker bij kleine compagnies die weinig financiële middelen ter beschikking hebben (fh). De rigger die zijn ophangpunten installeert, zal trouwens gemakkelijk in één beweging de spots focussen. Goed overeenkomen met de technici van het huis is hoe dan ook een must (kc).
Tent
Nomadische riggers zien hun takenpakket nog eens uitgebreid: tent opstellen, podium en tribunes installeren, lampen en objecten hangen, decors opdragen. Om nog maar te zwijgen van het manoeuvreren van camions en het oplossen van onverwachte problemen (as).
Touw
Meestal kiest de rigger voor semi-statisch touw, al kan in sommige gevallen statisch touw, dat door boomklimmers gebruikt wordt, ook handig zijn. Regulier klimtouw is met zijn 30% rek dan weer helemaal ongeschikt (jw).
Trekkenwand
In het theater hangen doorgaans meerdere stalen constructies, trekkenwanden in de volksmond, waar zowel spots als rigs kunnen bevestigd worden. Voordeel is dat deze installaties een bepaalde basisveiligheid voor artiesten kunnen garanderen, waar riggers op locaties extra muros alles nog dubbelchecken (jw).
Veiligheid
Is prioritair in het werk van de rigger, en dat op drie gebieden: zijn eigen veiligheid, dat van de artiest en dat van het publiek. (kc) wenst de toeschouwer niet toe dat het ‘sterft door een stalen buis die naar beneden valt dwars door zijn hersenpan heen.’ Riggers geven dan ook graag advies of lessen aan circusscholen, die eveneens met veiligheid in de hoogte worden geconfronteerd (jw).
Met dank aan Karel Casier (kc), Flor Huybens (fh), Bert Loenders (bl), Arne Sabbe (as) en Joppe Wouters (jw) voor hun bijdrage.
>> Bekijk alle lexicons op www.circuscentrum.be/lexicon