Eindelijk! Everything you always wanted to know about circus but were afraid to ask! Het slotakkoord van het lexicon belicht niet één onderdeel van circus, maar vliegt als een vogel over de hele wonderlijke wereld. Is het leven een circus? Mag je vloeken in de tent? Ben je een clown in het diepst van je gedachten? De edele redactieleden van uw favoriete circusmagazine gidsen u door deze en aanverwante vragen. En zo niet, weet dan dat ook het lexicon, hoewel het altijd op zoek was naar antwoorden, uiteindelijk niet anders kan dan het circus vieren voor wat het echt is: een groot en zalig mysterie.
Aantrekken en afstoten
Geliefd narratief bij acro-portéduo’s: we zien elkaar graag, we haten elkaar, we zien elkaar weer graag. En het grappige is dat het werkt. Want is het leven zelf niet één grillige opeenvolging van liefde en haat? (mv)
Applaus
Typisch voor circus is dat er niet enkel aan het einde van de voorstelling geapplaudisseerd wordt, maar ook tijdens. Nu sommige voorstellingen meer de codes van hedendaagse dans of theater volgen zorgt dat soms voor verwarring (hm).
Atelier
Circusscholen, of circusateliers als meer gangbare term, worden wel eens de ‘potgrond van het circus’ genoemd: er worden zaadjes gestrooid die tot bloei komen. Zonder ateliers zouden er geen gepassioneerde circusartiesten, -docenten of -beoefenaars zijn (ed).
Balans
Een goede circusvoorstelling is een balans tussen originaliteit en plagiaat, tussen techniek en creativiteit, tussen beeld en inhoud, tussen toegankelijkheid en abstractie, tussen lachen en wenen. Er is niet één balans de juiste, maar voor jouw voorstelling moet je wel je eigen specifieke balans vinden zodat het plaatje klopt (hm).
Beweging
Circusartiesten zijn op meerdere vlakken in beweging. Ze volgen het ritme van inladen, vertrekken, aankomen, uitladen, opbouwen, spelen, afbouwen, inladen en vertrekken. Circustechnieken evolueren, acts groeien, voorstellingen veranderen. Ook het ritme van opwarmen, repeteren, stretchen, douchen, even rusten om daarna verder te gaan, is een circusartiest niet onbekend (gs).
Camionette
Het meest veelzijdige attribuut van de circusartiest. De camionette doet dienst als transportmiddel, restaurant, rijdend secretariaat, hotel, basiskamp, kleedkamer, leeszaal, bioscoop, toeristenbus en venster op de wereld. Het verklaart ook de onverwachte, wat ambigue relatie tussen artiesten en tankstations (bd).
Catering
Circusartiesten en hun technici krijgen, misschien meer dan andere kunstenaars, alle soorten voedsel op hun bord, van topmaaltijden tot verlepte pistolets. Het kan de reputatie van een theater of festival maken of breken (bd).
Geur
Een circusleven is gevuld met geuren: tentzeil, zompige aarde, droog gras, fermenterende etensresten, kampvuur, schouwburg, zweet, ongewassen kleren, koffie en de wangen van al de mensen die je een kus geeft, want circusartiesten kussen véél wangen (gs).
Ikigai
Volgens de Japanse traditie heeft iedereen een ‘ikigai’: een reden van bestaan. Het zou één van de geheimen zijn voor een lang, gezond en tevreden leven. Bij circusartiesten, die overlopen van passie en toewijding, druipt de ikigai ervan af (ed).
Kind
Was een circusvoorstelling vroeger om de kinderen te amuseren en popcorn te eten, dan krijg je nu als ouder de vraag te vreten: waar is de clown en de leeuwentemmer? Met dank aan alle kinderboeken en themaweken op school waar ze hardnekkig blijven vasthouden aan deze clichés (lv).
Kunst
Volgens sommigen de grote verworvenheid van het hedendaagse circus. Het voormalige entertainment van de kunstjes is opgeklommen tot de Olympos van de Kunsten met de grote K. Voel je dus niet te beroerd als je er niets van snapt of als het saai is, zeg gewoon vol zelfvertrouwen: dit is geen geslaagde Kunst (lv).
Kwetsuur
Dit had ook onder de A van Afgelast kunnen staan, want het aantal afgelaste voorstellingen op een circusfestival zijn soms niet op één hand te tellen. Wel op één hand te tellen: kwetsbare voorstellingen. Circusartiesten die zich kwetsbaar durven tonen op scène: daarvan zien we er nog veel te weinig (lv).
Nabij
Een van de meest indrukwekkende kenmerken van circus. Je ziet en hoort de artiesten niet alleen, je voelt, ruikt en proeft ze ook. Traditiegetrouw zorgt de circulaire publieksopstelling rond de piste voor die nabijheid, maar tegenwoordig zoeken circusartiesten ook andere manieren om het publiek (erg) dicht bij hun werk te betrekken (mv).
Object
Je kan er moeilijk omheen, objecten en de manipulatie daarvan zijn essentieel in het circus. Met een beetje goede wil kan je bijna elke circusdiscipline als objectmanipulatie omschrijven, zeker als je dieren, collega-artiesten en je eigen lijf als objecten beschouwt (mv).
Overacting
Jammer maar helaas, circusartiesten durven al eens lijden aan het overacting-syndroom. Gratis tip: het is doorgaans beter om helemaal niet te acteren dan te proberen en onderuit te gaan. Less is more (mv).
Politiek
Hoe meer de politiek een circus wordt, des te politieker moet het circus zijn, lees: des te meer mag de circuswereld zich daar kritisch over uitlaten (hm).
Quatsch
Is dat niet een lexicon dat circus wil omvatten? Een definitie is de eerste stap naar het conformisme, liet schilder Georges Braque zich ooit ontvallen. Het is te hopen dat circus zich nooit ten volle laat vatten, want ligt net daarin niet de kracht? (lv)
Risico
Niet per se inherent aan circus verbonden – er is nog nooit een jongleur gestorven door het tegelijk opgooien van zeven ballen (tenzij het per ongeluk petanqueballen zouden zijn) – maar toch. Messenwerpen, een roue Cyr die rakelings langs een toeschouwer passeert, een basculespringer die maar nipt op de juiste plek landt: het zijn zulke momenten die de toeschouwer het gevoel geven dat hij/zij lééft (mv).
Sociaal
Velen hebben een haat-liefdeverhouding met de term ‘sociaal circus’, wat doelt op circus met en door mensen met een sociale, fysieke, mentale, psychische of economische beperking. Tegenstanders van de term wijzen erop dat circus altijd sociaal is, maar iedereen is het erover eens dat dit soort circus de wereld beter kan maken (ed).
Spiergeheugen
Een circusperformer moet trainen tot hij niet meer met zijn hoofd maar met zijn lijf denkt. Spieren hebben een goed geheugen, voor de fysieke oefeningen die het lichaam doet, maar ook voor het meten van de hoek die een botsbal moet maken, voor de lach die wordt uitgelokt via gezichtsspieren en voor de pijn die het voortaan wil vermijden (ivb).
Subsidie
Uit onderzoek blijkt dat wie regelmatig aan cultuur participeert aangeeft zichzelf gezonder te voelen, sneller van ziektes geneest en mentaal weerbaarder is. Het bevordert bovendien de cognitieve en communicatieve vaardigheden en rendeert economisch. Het is dus zeker waardevol om circus en andere cultuurvormen te subsidiëren (ed).
Tijdreis
Een circusaffiche in het straatbeeld voert je terug naar een tijd waarin dierenrechten nog niet bestonden en een gemeentelijke toestemming met een handdruk werd beklonken. Herinneringen in een saus van nostalgie: er zijn er die dat met een toekomstperspectief verwarren (ivb).
Toewijding
Circusartiesten kiezen voor een onzeker bestaan waarin je moet werken als anderen ontspannen, je moet omgaan met onregelmatige vergoedingen en je veel moet realiseren met beperkte middelen. Het vraagt een immense toewijding, een berg enthousiasme en een volledige overgave (ed).
Uitnodiging
Wie speelt in theaters, krijgt al eens vrijkaarten om vrienden en collega’s uit te nodigen. Voor optredens in de buurt moet je de gegadigden van je afslaan, maar in een ver buitenland geraak je je vrijkaarten aan de straatstenen niet kwijt (bd).
Vallen
Iedereen weet dat er vele uren oefenen, vallen en opstaan achter een circusact schuilt. Maar slechts als je het zelf hebt gedaan, weet je wat er echt in het hoofd van een artiest omgaat. Neem nu een simpele handstand: je zet je handen, je zwaait je benen omhoog, je staat ondersteboven, je voelt het bloed naar je hoofd stromen, je corrigeert je houding, je kent elk vingerkootje, elke nekwervel, elke spier en elke pees van je opgespannen lichaam tot in de details. Plots is een simpele handstand niet meer zo simpel (gs).
Weerbericht
Het weer is een ontzettend bepalende factor voor elke artiest die in openlucht speelt. De ondergrond, het humeur van je publiek, de nodige opbouw- en opwarmtijd, de hoeveelheid magnesium, de staat van je jongleermateriaal, je kostuum, het aantal toeschouwers, zelfs de vreselijke optie om de voorstelling niet te spelen wordt beïnvloed door het weer. Mochten er statistieken van bestaan, dan zou ‘weer online’ vast de meest opgezochte zoekterm zijn bij circusartiesten tussen mei en september (hm).
Zoektocht
Circus is één grote zoektocht. Naar erkenning, vrijheid, lichamelijkheid, nieuw publiek, nieuwe technieken, nieuwe inhoud, nieuwe stijlen, subsidies. Naar verbinding met het publiek, met andere kunstvormen, naar wetenschappelijke en cultuurkritische onderbouwing. Naar het ongewone, het buitengewone en het abnormale in het doodnormale (mv).
Zweet
Circus is bij uitstek de podiumkunst waar zweet een onmiskenbaar onderdeel vormt van de beleving. Misschien moeten we maar een zweetfactor als kwaliteitslabel aan circusvoorstelling toekennen? (hm)
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #61 (december 2019) // Auteur: Tom Permentier // Met dank aan Bram Dobbelaere (bd) Els Degryse (ed), Liv Laveyne (lv), Hanna Mampuys (hm), Gwendolien Sabbe (gs), Ine Van Baelen (ivb) en Maarten Verhelst (mv).
Dit was de 12de en laatste aflevering van Het lexicon. Lees alle lexicons op www.circuscentrum.be/lexicon.