>> Dit artikel verscheen in CircusMagazine #31 (juni 2012). Voor overname: contacteer maarten[at]circuscentrum.be.
>> Auteur: Liv Laveyne
Tweemaal een uitverkochte Domzaal en een volle Theaterzaal in Vooruit. Tweemaal een uitverkochte zaal in de Roma in Antwerpen. Overal staande ovaties en enthousiast voetgestamp als slotconcert. Inmiddels stromen ook de aanvragen van cultuurcentra binnen. ‘Cirque Composé’, een avondvullend programma met een reeks van korte acts van jong circustalent, is een grandioos succes, gewild bij programmatoren en publiek. Maar vanwaar het succes van deze formule en wat zijn de angels?
Laten we eens even advocaat van de duivel spelen en de omgekeerde vraag stellen: waarom zou u als programmator dit niet boeken of u als publiek dit niet gaan zien? Kent u Alexander Vantournhout (afgestudeerd aan de Brusselse circushogeschool ESAC en momenteel student aan PARTS, de dansacademie van Anne Teresa De Keersmaeker)? Kent u Bert & Fred (Bert Loenders en Frederique Snoeks, vorig jaar afgestudeerd aan de circushogeschool ACaPA in Tilburg)? Tenzij u het circus op de voet volgt, wellicht niet. En toch zijn dit enkele van de vele talenten die u van uw sokken blazen tijdens ‘Cirque Composé’. Als u dat toelaat tenminste. Want een avond Cirque Composé is voor het publiek niet meer of minder dan een blind date waar het een resem (tot dan nog) onbekende namen ziet (en u bent van het principe geen kat in een zak te kopen, ook als het op tickets aankomt?). Dat u elke avond zes verschillende artiesten/gezelschappen, zes verschillende sferen op uw bord krijgt, maakt het voor programmatoren al helemaal moeilijk om in hun brochure te communiceren (is er geen verhaaltje, geen rode draad, geen oeuvre om uit te citeren of namedropping ter promo?).
Op ontdekkingsreis!
Vergeet alle voorgaande twijfels. Nieuw is de formule van ‘Cirque Composé’ zeker niet. Het idee leunt aan bij het klassieke circus, waar je een reeks acts achter elkaar te zien krijgt, aaneengepraat door de circusdirecteur. ‘Welkom, willkommen, welcome et bienvenue, u krijgt te zien: een stukje op trapeze, een jongleernummer, een clownact!’ Maar met dit wezenlijke verschil: het zijn meer dan zomaar nummers opvoeren zoals in klassiek circus. Waar het daar in de eerste plaats gaat om het tonen van een technische vaardigheid, krijg je in de ‘Cirque Composé’ zes nummers die eigenlijk allemaal kleine op zich staande voorstellinkjes zijn: met een opbouw, een dramaturgie, een eigen sfeer.
Voor het Circuscentrum startte met deze avonden in het Gentse kunstencentrum Vooruit waren er al de ‘Soirees Humorologie’ van Humorologie, het zomerse circus –en comedyfestival in Marke, dat tijdens de winters het publiek verwarmde en enthousiasmeerde in de Kortrijkse Schouwburg. En dat met veel succes nog steeds doet. “Het is de ideale manier om het publiek te laten kennis maken met jong fris circustalent, studerende of pas afgestudeerde circusartiesten die nog geen vol avondprogramma hebben maar wel een straf nummer dat ook een plek buiten de schoolmuren verdient,” zegt Griet Deschamps van Humorologie.
Voorlopig ligt de focus bij ‘Cirque Composé’ op jonge artiesten, afkomstig uit befaamde circushogescholen als ESAC (Brussel), ACaPA (Nederland) en CNAC (Frankrijk), “maar het zou leuk zijn om daar ook ‘oudere’ circusartiesten tussen te steken. Ik ben er zekere van dat veel van hen een schitterend idee, een nummer, in hun kast hebben liggen dat ze heel graag aan een publiek zouden willen tonen, maar dat omdat het qua thema niet paste of om andere praktische redenen niet in een van hun shows is beland. Ook dat zouden we in de toekomst graag in onze ‘Cirque Composé’ laten zien,” zegt Julie Descamps van het Vlaams Circuscentrum die het talent voor deze samengestelde avonden prospecteert en programmeert.
“Voor de jonge circusartiesten is het een ideale manier om zich te tonen aan de buitenwereld, wetende dat je zo’n kort nummer anders maar moeilijker verkocht krijgt,” zegt Koen Allary, directeur van het Circuscentrum. “’Cirque Composé’ brengt de circusartiesten ook op totaal andere plekken, in theaters en schouwburgzalen, dan de circusfestivals die ze doorgaans gewoon zijn.” Alexander Vantournhout, één van de jonge artiesten, is kritischer: “’Cirque Composé’ is een goed initiatief ter promotie van het hedendaagse circus. Maar het is zeker niet zo dat je zo’n losse act op zich moeilijker verkocht krijgt. Ik heb al meer dan vijftig aanvragen moeten weigeren. Soms betreft het eerder commerciële aangelegenheden zoals optreden tijdens sportprijzen maar ook dat brengt je bij een ander publiek.”
Zapcultuur of avontuur?
Laten we nog eens een andere knuppel in het hoenderhok gooien. Ligt de reden tot het succes van ‘Cirque Composé’ voor een groot stuk niet in de bevestiging van de zapcultuur waaraan we zo gewoon geworden zijn? “Ik geef toe: het is een heel publieksvriendelijke formule, maar wat is daar mis mee? Hou je niet zo van jongleren, dan weet je dat daarna een ander nummer komt dat je qua discipline misschien meer boeit,” vindt Allary. “De zapcultuur zal ongetwijfeld een rol spelen in het succes van ‘Cirque Composé’, maar binnen zijn act heeft elke circusartiest of gezelschap het recht om zijn eigen ritme op te leggen. Sommige acts zijn meer poëtisch en verstild zoals het Duitse HeadFeedHands dat acrobatische dans brengt, waar andere radicaal voor de interactie met het publiek en de humor gaan zoals een met jas en kegels jonglerende Florian Vandemeulebroucke of Renaud Bauer die waanzinnige dingen met diabolo doet op en rond een schommelstoel. Maar het gaat niet om het ‘scoren’, wat toch wel een verschil is in vergelijking met een line-up van stand-up comedians op één avond.”
“We merken ook dat er door het publiek genuanceerd over wordt gepraat,” zegt Descamps. “Het is zeker niet zo dat het achteraf meteen is van: ‘Dit vond ik goed, en die vond ik maar niks’. In de eerste plaats gaat het over het concept, over hoe tof ze het vinden om op één avond zoveel verschillende stijlen, disciplines en sferen te zien. Om de diversiteit te ervaren van wat circus allemaal kan zijn. Het is een ontdekkingsreis en dat spreekt het publiek aan.”
“Het mooie is ook dat jonge artiesten via de Cirque Composés hun nummer verder kunnen laten rijpen, iedere ervaring, ieder nieuw publiek neem je mee in de ontwikkeling van je nummer.” Het weerlegt de kritiek van een zapcultuur. Het staat haaks op de – vanuit het huidige artistieke en economische klimaat ingegeven – creatiedruk (niet enkel in circus, maar ook in theater en comedy) om zo snel mogelijk tot een avondvullende en weer een nieuwe voorstelling te komen. Die druk komt de kwaliteit lang niet altijd ten goede. Het is niet voor niets dat veel van de grootste artiesten, denk aan de wereldvermaarde clown Popov, in feite hun leven lang wijden aan één nummer te schaven tot in de perfectie.
Toch meent Vantournhout dat er nog aan het concept geschaafd kan worden. “Nu ligt de focus te veel op korte acts. Het zou mooi zijn mocht ‘Cirque Composé’ ook de ruimte bieden om bijvoorbeeld drie acts van twintig minuten te tonen. Daarin kan je veel meer een sfeer, een visie opbouwen, in plaats van in acht minuten er zoveel mogelijk kunstjes doorjagen. Het is ook de ambitie van de meeste artiesten zoals bijvoorbeeld het trapeze-duo Bert & Fred om geleidelijk aan naar een avondvullende show toe te werken.”
Een nieuw publiek?
Toen het Vlaams Circuscentrum startte met de programmatie van de Cirque Composés in Vooruit, was dat vanuit het idee het Vooruit-publiek warm te maken voor wat er op circusvlak allemaal staat te gebeuren. “Het feit dat deze jonge circusartiesten in dé Theaterzaal van Vooruit mogen staan, betekent voor hen én voor ons heel veel, het is een erkenning van hun talent en van het circus als kunstvorm tout court,” aldus Allary. Al bleef circusartiest Vantournhout, die op roue cyr een intiem duet brengt met muzikant Niko Hafkenscheid, achteraf toch wat ontgoocheld. “Het is natuurlijk leuk als je hoort dat je in de Theaterzaal van Vooruit mag optreden, zo’n plek heeft toch een grote uitstraling. Maar ik moet zeggen dat ik er misschien wat te hoge verwachtingen bij had. Ik had een ander, meer kunstminded publiek verwacht, maar uiteindelijk bleek het toch een publiek te zijn dat vooral geïnteresseerd was in entertainment. Je verwacht niet dat in Vooruit tijdens een intieme circusact het publiek begint te applaudisseren tijdens een van je ‘kunstjes’.”
Volgens Allary trekt de ‘Cirque Composé’ wel degelijk een nieuw publiek aan. “Het is opmerkelijk – zo hebben het Circuscentrum en Vooruit vastgesteld – dat we met ‘Cirque Composé’ een publiek aanboren dat we tot voor kort niet kenden en evenmin Vooruit. Dat vind ik bijzonder straf en het sterkt me in het idee dat circus een gans nieuw publiek richting cultuur kan bewegen.” Dat is alvast ook de cultuurcentra niet ontgaan want het Circuscentrum wordt tegenwoordig overstelpt met vragen van cc’s om ook zo’n avond bij hen te laten doorgaan. Het succesverhaal van ‘Cirque Composé’ is nog maar begonnen, nu de pijnpunten niet uit het oog verliezen.