Elke vakman spreekt zijn eigen taal. En omdat het circus een bonte verzameling vaklui is, stelt CircusMagazine een lexicon op. Specialisten uit het domein vertellen over hun beroep, wij destilleren een woordenboek met de opvallendste gemene delers of juist de scherpste tegenstellingen, en zoeken zo in één beweging naar het wezen van circus. Aflevering zes: bascule.
>> Dit artikel verscheen in CircusMagazine #55 (juni 2018). Voor overname contacteer maarten[at]circuscentrum.be.
>> Auteur: Tom Permentier
Voor de waaghalzen die geen genoegen nemen met een wipplank op de speeltuin of een duikplank in het zwembad, hebben we een combinatie van de twee bedacht: de bascule. Hoewel de geïnterviewde kenners de bascule zien als de meest risicovolle circustechniek, spreken ze met warmte over de adrenaline en de vrijheid die ze voelen bij het op en neer springen met hun medeplichtige. Wat de terminologie betreft, ontlenen basculisten de begrippen ‘drager’ en ‘vlieger’ uit de wereld van main-à-main-acrobatie. De eerste duwt bij het landen zo hard op de plank dat de tweede zijn salto’s kan draaien. Maar het is iets handiger om de dragers bij deze de ‘pushers’ te noemen, gezien de vlieger ook kan landen in de schouders van een acrobaat, die dan weer een echte drager is. Kan je nog volgen? Ziehier het lexicon dat al een deel van de geheimen van de bascule zou moeten ontsluieren.
Coca
Een dubbele salto met een korte onderbreking tussen de twee rotaties wordt een ‘coca-cola’ genoemd (gm).
Dead board
Eén van de twee hangt nog in de lucht maar aan de andere kant van de plank is niemand meer, bijvoorbeeld na een val. Dit probleem kan verholpen worden door een derde persoon die inspringt (gm). Zo niet, roept de gevallen basculist ‘out’ en kan zijn collega zich schrap zetten om op een lege plank, een ‘dead board’, te landen (jdc).
Dismount
Is wat turners de afsprong zouden noemen, dus als de figuur van de vlieger eindigt op de mat achter hem (jdc).
Duwen
Soms vraagt een figuur van de vlieger meer kracht dan van de pusher kan worden verwacht. De pusher krijgt dan hulp van één of twee personen, die zich naast de bascule positioneren om met een voet bij te duwen (at).
Gevangenis
Hoewel het kan gaan om een verzinsel, is het verhaal te mooi om niet te vertellen: bascule werd in een lang vervlogen Azië gebruikt door jonge vrouwen om over het muurtje naar de gevangenen te kunnen kijken. In een alternatieve versie zouden juist de gevangenen de bascule hebben uitgevonden om te kunnen ontsnappen (at).
Grond
Bascule zweeft ergens tussen de disciplines lucht- en grondacrobatie in. Er is een direct contact met de grond (as), maar geeft ook het overweldigende gevoel van te vliegen zonder touwen (at). Hetzelfde geldt voor de variant van bascule: de ‘barre russe’, waarbij twee artiesten een buigzame plank dragen. De vlieger staat in het midden van de plank, wordt gelanceerd, doet zijn figuur en landt terug op de plank (jdc).
Heden
Gezien het reële gevaar bij zowel de training als de opvoering van een basculenummer, leef je als artiest telkens in het heden (jdc). Leren omgaan met stress en angst behoort tot het psychologische takenpakket van de basculist, net als een grenzeloos vertrouwen stellen in je partner(s) (as). Desondanks zijn er talloze voorbeelden bekend van accidenten, die lange revalidatie, vroegtijdige terugtrekking uit het vak of helaas zelfs de dood tot gevolg hadden (at).
Hoek
Hoe groter de poot van de bascule, hoe groter de hoek die de plank met de grond maakt. Een grotere hoek doet de vlieger hoger vliegen, maar kan erg belastend zijn voor de enkels. Een te grote hoek maakt landen dan weer onmogelijk (as).
Hongaars
Eén van de twee grote takken van de bascule is de Hongaarse stijl: twee pushers springen van een platform op de plank en katapulteren zo de vlieger aan de overkant, die zijn figuur toont alvorens te landen op een mat, een verhoog, op de schouders van de een drager of op een banquine, zijnde twee acrobaten die met hun handen een platform vlechten (at).
Ja!
Tijdens het op en neer springen communiceren de artiesten vaak verbaal. De vlieger roept ‘ja’, ‘up’, ‘ok’ of ‘next’ als hij zijn truc wilt uitvoeren. De pusher kan dat nog verhinderen als hij voelt dat zijn volgende landing kracht zal missen, door ‘no’ of ‘nee’ te roepen (jdc). Soms verkiezen artiesten in de handen te klappen boven roepen, maar dat riskeert het zicht te belemmeren of het lichaam te destabiliseren (at).
Koreaans
De andere tak binnen de wereld van bascule is de Koreaanse stijl. Hierbij wippen de artiesten op en neer en voeren ze hun trucs uit in de lucht, of alsnog met een landing achter de bascule. Het is niet omdat deze techniek altijd per twee wordt uitgevoerd, dat niet meerdere artiesten kunnen deelnemen aan een act. Het voordeel van een derde basculist in het nummer, is dat je direct een ‘spotter’ hebt die kan ingrijpen als het even fout loopt (jdc).
Mat
In de oefenfase komen meerdere matten van verschillende densiteit goed van pas. Er bestaan zelfs matten met een gat in, waarin de poot van de bascule wordt gezet. Ook bij de opvoering van de act komen nog matten voor. Veruit de veiligste manier voor de vlieger om te landen, is op een mat die wordt gedragen door meerdere personen. Bij het eerste contact tussen vlieger en mat, wordt de mat losgelaten. Het breekt niet alleen de schok, maar de mattendragers kunnen ook de hoogte en positie van de mat afstemmen op de eventuele afwijkingen van een truc (at).
Mini
Een kleinere versie van de Hongaarse bascule – waarmee je dus minder hoog vliegt – die wel eens voorkomt in acro-porté. De pusher springt van een kleine ‘troon’ op de mini-bascule en de vlieger landt doorgaans in de schouders van een drager (as).
Opbouw
Een complexe figuur aanleren gebeurt in stapjes. In de eerste land je met de rug op de mat, vervolgens op de buik, indien nodig wordt er een halve salto aan toegevoegd (‘passer la tête’) om uiteindelijk op de voeten te landen (as).
Perche
Nog een attribuut waarop de vlieger kan landen is de perche. Dat is een hoge paal, al dan niet met een stoel bovenin. De perche wordt in het klassiek circus dikwijls omhooggehouden door een sterke man (at).
Plank
De plank is meestal gemaakt van essenhout, dat soepel en licht is, en eerder buigt dan breekt, al heeft (jdc) in zijn carrière al heel wat planken doen sneuvelen. Elk circuslichaam vereist andere afmetingen van de plank. Bij zachtere planken ligt het tempo iets lager, bij hardere planken vlieg je hoger (at), dat kan tot meer dan zeven meter gaan (gm). Bij Hongaarse bascule heeft de plank in het midden meerdere lagen; de tweede laag reikt iets verder dan de derde laag. Koreaanse bascules worden tegenwoordig altijd gemaakt van aan elkaar geplakte houten planken, die één massieve plank vormen, versterkt met glasvezel in het midden en op de uiteindes (jdc).
Polsstok
In de voormalige Sovjet-Unie was het een lange tijd mode om bascules te vervaardigen van samengebonden polsstokken, waarmee vliegers ongeziene hoogtes bereikten (at).
Schrijnwerker
Hoewel tegenwoordig wat standaardmaten in roulatie geraken, hebben veel basculisten zelf hun eigen planken gemaakt, in een zoektocht naar de voor hen ideale vorm. Deze artiesten-schrijnwerkers verwijzen graag naar Star Wars: je bent pas een Jedi als je je eigen lichtsabel hebt gemaakt, en je bent pas een basculist als je je eigen bascule hebt ontworpen (jdc).
Trampoline
De meeste figuren uit de basculewereld zijn overgenomen uit het domein van de trampoline als olympische discipline. Zodoende worden deze figuren, veelal combinaties van salto’s en schroeven, door basculisten ook eerst op de trampoline aangeleerd, wat helpt om ‘air awareness’ te kweken (gm).
Vervangen
Door velerlei blessures, niet zelden overbelaste knieën of gescheurde ligamenten, doen basculisten geregeld vervangopdrachten. Artiesten geraken gewend om op een korte tijd op elkaar ingespeeld te geraken, elkaar te leren vertrouwen met als doel elkaars leven te redden, wat bijna tot de dagtaak van de basculist behoort (jdc).
Voet
De ‘voet’, ‘poot’ of ‘basis’ van de bascule is erg zwaar, om te voorkomen dat het element mee omhoog komt bij het springen en is gemaakt van ijzer. De plank rust in het midden in een metalen as waar soms roulementen aan worden toegevoegd, waardoor de bascule niet alleen vlotter draait, maar ook minder lawaai maakt (at).
Wip
Als de pusher landt, moet hij zijn beste kracht pas op het laatste moment inzetten om zo een betere ‘wip’ aan de vlieger te geven. Te vroeg springen, of de benen plooien, zorgt ervoor dat je de wip mist en de vlieger dus minder hoog vliegt. Ook de plank kan helpen: soepeler hout biedt meer wip dan hardere planken (jdc).
>> Met dank aan Joren De Cooman (jdc), Giovanni Maldonado (gm), Arne Sabbe (as) en Antonio Terrones (at)
>> Bekijk alle lexicons op www.circuscentrum.be/lexicon