Historisch onderzoek: voor sommigen klinkt het saai, maar voor anderen is het een passie. Het is als een creatie, een zoektocht naar al wat mogelijk is en waarbij elke nieuwe ontdekking het begin is van een nieuw proces. Kobe en Christ Van Herwegen geven een exclusieve inkijk in hun onderzoek voor het pas verschenen boek Meisje met de feeënvingers.
Vijf jaar lang waren we dagelijks bezig met het in kaart brengen van het levensverhaal van Suzy Wandas (1896-1986), een wonderbaarlijke Belgische magicienne die met haar vakkennis en talent de wereld wist te veroveren. Wanneer ze in 1896 in een foorwagen in Brussel wordt geboren, wijst niets erop dat het kermismeisje zal uitgroeien tot een internationaal icoon. In de door mannen gedomineerde goochelwereld schittert ze als enige vrouwelijke ster. Ze verzorgt het voorprogramma van Josephine Baker, bespeelt de grootste zalen van Europa en zelfs het Koninklijk Theater Carré in Amsterdam: overal kan ze op staande ovaties rekenen. De roem staat soms in schril contrast met het hard werken en de bittere armoede waarin ze leeft. Tijdens de twee wereldoorlogen is Suzy op overleven aangewezen. Maar uiteindelijk kan de liefde zegevieren op Expo 58 en laat ze alles achter om naar Amerika te verhuizen. Het begin van haar Amerikaanse droom.
Sinds jaar en dag zijn mijn vader en ik bezeten door de geschiedenis van de Belgische goochelkunst. Chapeau, de geheime goochelgeschiedenis van België was ons eerste boek dat in 2014 verscheen, samen met een gelijknamige expo in het Huis van Alijn in Gent. Eén van de figuren die toen aan bod kwam was Suzy Wandas, het meisje op een lithoposter van 1913 die al jarenlang thuis aan onze muur prijkt. Die persoon wilden we beter leren kennen. Omdat we het boeiend vonden. Omdat over deze dame nog te weinig was geschreven en onderzocht. Een artikel, een boek, een lange post op Facebook? Het eindresultaat dreef ons niet. Het was de rit die telde. De uitkomst zou afhankelijk zijn van de gevonden info. Een zoektocht die als een schattenjacht verrassend en opwindend was, maar tevens ook frustrerend zou blijken.
Vanzelfsprekend denken we bij historisch onderzoek aan urenlang opzoekwerk in bibliotheken en archieven, door boeken en mappen bladeren en dozen vol documenten uitpluizen op zoek naar die ene waardevolle vondst van de dag. Dat komt er uiteraard ook bij kijken. Maar het internet heeft het ook mogelijk gemaakt om vele schatkamers digitaal en dus vlot toegankelijk te maken. Hierdoor vergroot niet alleen de kans op de anders eerder zeldzame vondsten, maar je kunt op die manier ook sneller en dieper graven naar de waarachtige feiten.
Zeldzame vondsten of ‘wauw-momenten’ kunnen ook heel tastbaar zijn. Het geboortehuis van Suzy’s vader, bijvoorbeeld, bleek gelegen te zijn op de Kraanlei nr. 5 in Gent, amper 100 meter verwijderd van het Huis van Alijn. Toeval? De toevalligheden worden nog groter. In dezelfde stad is tijdens de Gentse Feesten jaarlijks een authentieke woonwagen van Théâtre Michelo in het Baudelopark terug te vinden. Het theater waarin Suzy geboren is, de woonwagen waarin ze ooit verbleef. Ook toeval? Alleszins heerlijke ontdekkingen voor onderzoekers.
Nochtans loopt het onderzoek naar de feiten niet over rozen. Regelmatig kom je vast te zitten omdat de verschillende bronnen elkaar tegenspreken. Als je dus de waarheid werkelijk wil achterhalen, moet je dikwijls terug naar af. Suzy’s echte naam bijvoorbeeld. In diverse magazines valt te lezen: Jeanne Van Dyk, Van Dijck, Van Dycke of Van Dijk. Het is uiteindelijk haar originele geboorteakte die uitsluitsel geeft: Van Dyk. Hoewel vaders naam als Van Dyck wordt geschreven en ook bij haar zussen en broer de schrijfwijze niet eenduidig is.
Ons onderzoek bracht ons ook naar de Verenigde Staten, want Suzy Wandas scheerde niet enkel in Europa maar ook ginder hoge toppen. Op latere leeftijd vestigde ze zich met haar man, dr. Zina Bennett, in Detroit, Michigan. Dat werd ons vertrekpunt, stap 1.
In de archieven van The American Museum of Magic hadden we het geluk om op honderden brieven van haar te stuiten die een schat aan informatie bleken te bevatten. Als eerbetoon kon een bezoek aan haar graf niet uitblijven. Maar de buurt van het Woodmere Cemetery in Detroit zou te onveilig zijn, dus werd ons afgeraden om er alleen heen te gaan. We namen contact op met verschillende lokale goochelaars met de vraag ons er te gidsen. Goochelaar Al the Only ging graag in op onze vraag en trok met ons naar het immense kerkhof op zoek naar het graf van Suzy. Het zijn dergelijke unieke ontmoetingen die je inspireren om je nog meer te verdiepen in je onderwerp. Zo was er ook de ontmoeting met Peg Weikal, de steun en toeverlaat van Suzy op haar oude dag. Zelf inmiddels gepensioneerd, heeft ze de originele scrapbooks van Suzy nog steeds in haar bezit. Plakboeken vol foto’s en krantenartikelen die de ster doorheen haar carrière zorgvuldig had bijgehouden. Jarenlang lagen ze onder het stof in de kelder, tot wij ze van naderbij mochten bekijken, om te fotograferen, te klasseren, te vertalen en te structureren. Geschiedenisliefhebbers, heemkundige kringen en nieuwsgierige Amerikaanse goochelfanaten mailden ons af en toe op onverwachte momenten hun vondsten door. Hét bewijs dat het verhaal van Suzy niet enkel ons, maar ook vele anderen fascineerde. Dé motivatie om in periodes dat het werk eindeloos leek, gestaag verder te blijven werken.
Stap 2. Om het geheel overzichtelijk te houden werd elk feit, hoe klein ook, genoteerd in een tijdlijn die uiteindelijk 242 pagina’s zou tellen. Het werd niet enkel snel duidelijk welke ‘lacunes’ in haar leven nog ingevuld moesten worden, maar er kwamen ook tegenstrijdige gegevens aan het licht. Hierdoor waren we verplicht om opnieuw naar de bron te gaan. Gelukkig konden we terecht bij een familielid: Marguerite Van Dijck, de dochter van Suzy’s broer Louis. De vele interviews en oude documenten vormden de laatste puzzelstukjes om ons verhaal te vervolledigen. Na het urenlange inscannen van al deze documenten zat het onderzoek er eindelijk op. Hoewel een tijdlijn nooit af is en er altijd nieuwe feiten aan het licht komen, was het duidelijk dat we Suzy’s leven in kaart hadden gebracht. We konden verbanden leggen en alles tot in het kleinste detail bestuderen.
Stap 3. Een boek uitgeven was de volgende logische stap, maar uitgeverijen stonden niet bepaald te springen. Circus zou ‘te niche’ zijn en ze zagen het boek niet resulteren in een hoge omzet. Keer op keer kregen we de deur in het gezicht. Een koude en frustrerende douche waarna alle opties telkens opnieuw herbekeken moesten worden. Een boek uitbrengen in eigen beheer was niet aan de orde. Hiermee zouden we een te beperkt publiek aanspreken, terwijl we er net van overtuigd waren dat Suzy’s verhaal een breed draagvlak moest krijgen. Dankzij de steun van de Vlaamse overheid kregen we uiteindelijk uitgeverij Van Halewyck mee aan boord die enthousiast mee in het project stapte.
Tijd voor de vierde en laatste stap, het schrijfwerk: een moeilijke zoektocht waarbij niet enkel de juiste schrijfstijl gevonden moet worden, maar waarin je ook genoodzaakt bent om integer om te springen met het gevonden materiaal. Je graaft tijdens het onderzoek soms bepaalde zaken op die de betrokkene bewust begraven heeft. Informatie die niet noodzakelijk in het manuscript opgenomen moet worden, maar wel een beter beeld van de persoon geeft. Schrijven, herlezen, aanpassen, corrigeren, … dagelijks waren we ermee bezig. De vele vroege ochtenden en late avonden achter het toetsenbord wisselden zich af met de zoektocht naar de geschikte foto’s en het verkrijgen van de publicatietoelating. Steeds meer personen raakten bij het project betrokken en het enthousiasme werd alsmaar groter. Ook aan de andere kant van de oceaan, waar men het maar niet kon vatten dat het verhaal enkel in het Nederlands werd uitgebracht.
Dankzij verkregen subsidies slaagden we erin om het boek voor de Amerikaanse markt te vertalen en zo een nog breder draagvlak te creëren. Door het levensverhaal van Suzy Wandas onder de aandacht te brengen, willen we haar niet enkel eren, maar ook haar erfenis doorgeven om op die manier ook anderen te inspireren.
>> Meisje met de feeënvingers. Het magische verhaal van Suzy Wandas. Christ & Kobe Van Herwegen, Uitgeverij Van Halewyck, 240 blz.
>> Dit artikel verscheen in Circusmagazine #59 (juni 2019) // Auteur: Christ & Kobe Van Herwegen // Voor overname: contacteer maarten[at]circuscentrum.be.