>> Dit artikel verscheen in CircusMagazine #28 (september 2011). Voor overname: contacteer maarten[at]circuscentrum.be.
>> Auteur: Marie Vandecaveye
Vandaag ga ik het niet over boeken hebben, maar over films. Documentaires eigenlijk, die sinds kort op dvd beschikbaar zijn in onze bibliotheek: Circo (2010) en Sous le chapiteau de Pauwels (2008). Vooral de eerste maakte wereldwijd furore, maar allebei zijn het prenten die gemaakt zijn met passie en vanuit een opmerkelijke visie.
Circo werd vertoond op het Leuvense documentaire filmfestival Docville. Toen ik ging kijken was iedereen in de zaal laaiend enthousiast. De maker Aaron Schock volgt een Mexicaanse circusfamilie die probeert te overleven. De familie Ponce telt ongeveer 10 leden, waarvan de helft kinderen. De grootouders zijn ooit begonnen met het Gran Circo Mexico, wat in feite een heel klein circus is. Hoewel hun oudste zoon Tino de trotse leider van het circus is, hebben de twee oudjes nog steeds alles voor het zeggen. Tino’s positie – dag in dag uit keihard (samen)werken met zijn vrouw, kinderen, ouders en broer – is op z’n minst ingewikkeld te noemen. Aaron Schock heeft veel aandacht voor de complexe dynamiek van de circusfamilie, hij geeft de kijker de tijd om de personages en hun dagdagelijkse bezigheden te leren kennen.
Alle nummers van de show worden door familieleden gespeeld, zelfs het driejarige nichtje van Tino doet een paar kunstjes. Ze is voorbestemd om slangenmens te worden. De kinderen houden de machine mee draaiende en Tino’s vrouw Ivonne gaat zich steeds meer vragen stellen bij het leven dat ze leiden. Discussies en ruzies worden onvermijdelijk, Aaron Schock brengt ze op subtiele wijze in beeld. Het vertrouwen in hem moet heel sterk geweest zijn; de gesprekken tussen Tino en Ivonne zijn soms heel intiem. Omdat Schock bijna twee jaar met de Ponce-familie heeft rondgetrokken, kan hij de kijker een evolutie laten zien. Het is bijna alsof er een uitgekiend scenario achterzit. Boeiend is het zeker, maar ook vooral mooi. Prachtige beelden, en dit allemaal door één man; Aaron Schock was cameraman, geluidsman, regisseur én medeproducer van de documentaire.
Sous le chapiteau de Pauwels speelt zich dichter bij huis af. Onder de goedkeurende blikken van producers Luc en Jean-Pierre Dardenne schetst regisseuse Agnes Bensimon het verhaal van de Belgische circusfamilie Pauwels. Dit gebeurt tegen een meer algemene achtergrond van Joodse families die vanaf de 19e eeuw in de circuswereld actief werden en er een belangrijk deel van gingen uitmaken. Heel veel werd echter weggevaagd door de Holocaust. Enkele zeldzame overlevenden kunnen rond het gegeven van Joodse circusfamilies nog getuigenissen afleggen, waaronder de familie Pauwels.
Het Belgische circus Pauwels dat in Brussel staat, wordt uitgebaat door Marquis Pauwels. Hij stamt af van een oude Joodse familie die ooit met een circus begon in Nederland. Ook hij en zijn broer Charles dragen diepe wonden uit het verleden met zich mee, veroorzaakt door de Holocaust. Maar Marquis zet de circustraditie verder en geeft alles wat hij heeft geleerd door aan zijn zoon Samuel. Ook dit aspect van overlevering krijgt in deze documentaire veel aandacht. Het circusleven in familieverband komt dus zeker aan bod, maar de hele film door blijft de focus vooral liggen op de Joodse traditie.