Rusland domineerde het 43ste Circusfestival van Monte Carlo en zorgde ervoor dat dit een van de beste edities was in jaren. Meer dan de helft van het programma werd gebracht door Russische artiesten. Circusliefhebber Roland Vermeylen geeft tekst en uitleg.
“In West-Europa en de Verenigde Staten leeft het klassieke circus in volle crisis. Het Russische circus daarentegen beleeft een ware revival. Het staatscircus Rosgoscirk (opvolger van het Sovjetcircus SoyouzGosTsirk) heeft wel nog last om de vroegere, statische en bureaucratische cultuur achter zich te laten, maar er ontstaan in dit keerpunt gelukkig nieuwe initiatieven. Zo creëerde het Bolchoi Circus van de stad Moskou, creatief geleid door de broers Zapashny, dit jaar volgens journalisten een van de mooiste en origineelste circusproducties in de wereld. Met hun ‘Epicenter of the world’ als een geslaagde parodie op de voetbalbeker scoorden ze bijzonder. Na acht maanden volle zalen in Moskou trekt deze productie nu naar het oude, mooi gerestaureerde Ciniselli-circusgebouw aan de Fontanka in St Petersburg.
Het – in het Westen nauwelijks bekend – Russisch Gia Eradze circus vormt de ruggengraat van dit Monte Carlo festival. Binnen het Rosgoscirk draaien heel wat relatief autonome groepen. Rogoscirk publiceert geregeld de bezoekersaantallen van al zijn groepen. De Georgiër Gia Eradze leidt het succesrijkste circus binnen Rosgoscirk en telt zo’n 400 artiesten. Hij heeft drie producties: Royal Circus, Baronets en Hippototamus. Een selectie van zijn excellente acts kwam met 68 artiesten, dertien paarden en honderden kostuums naar Monte Carlo. Alle acts worden theatraal, vol pracht en praal, omgebouwd tot zelfstaande tableaus waar heel gedreven acrobaten, bijzondere dierenleraars en een eigen –klassiek geschoold – ballet van 24 dansers vloeiend samenwerken. Het levert vaak grootse beelden op.
Van de achtentwintig acts die dit jaar in Monaco waren, kwamen er zestien van de groep van Eradze. Uiteraard kreeg dit grote geheel de Gouden Clown. Binnen die zestien acts zijn er acts op zich die al Goud verdienen. Zo is het vurig gypsie dans-samenspel tussen de danseres Avelina Kvasova en Yuri Volodchenkov met zijn paard een streling voor de ogen van elke circusliefhebber. Yuri ment zijn paard zonder zijn handen te gebruiken en het samenspel wordt een gepassioneerde en verrukkelijke dans waarbij zijn paard vrij autonoom zelfs koord springt en een perfecte capriool uitvoert waarbij het paard gelijktijdig zijn vier poten van de grond tilt. Ook de groep Kozakken vrouwen op hun vurige paarden (onder leiding van Ruslam Gazzaev) zorgen voor enthousiasme in de volle tent. Grootse Fabergé-eieren vormen de feeërieke achtergrond voor synchrone kostuumwisselingen van zes duo’s. De finale wordt gevormd door een luxueus ‘wit tableau’ dat sprookjesachtig de piste vult en waar luchtacrobaten en Andrey Tsaplin evenwichtsacrobatie brengen op een met Swarovski kristallen belegde piano. Een droom in het wit… Soms is het wat kitscherig maar dit wordt direct weggestemd door het oogverblindend samenspel. Het publiek krijgt er maar niet genoeg van. Als direct gevolg van zijn wereldwijde erkenning in Monte Carlo wordt Gia Eradze de artistieke leider bij het hele Rosgoscirk. Ook Monte Carlo vraagt hem als de artistieke regisseur voor het komende 2020-festival.
Het tweede Goud ging terecht naar de Engelse Martin Lacey die er twee acts toont met een grote groep leeuwen en tijgers. Lacey kreeg ook de publieks- en juniorprijs. Samen met Eradze heeft Lacey hier circusgeschiedenis geschreven. Een eerste act is een intimistisch samenspel met twaalf leeuwen. De tweede act is een mengeling tussen wild-spelend en zachte dressuur met 26 dieren samen in de piste. Een knap voorbeeld hoe een dierenleraar met zijn dieren kan omgaan en op vier jaar tijd tot samenspel komt. Alle dieren zijn gekweekt bij het Duitse circus Krone waar Lacey samen met zijn vrouw, Mandana Pilz-Krone, de nieuwe eigenaars van zijn. Op de ECA-workshop kwam het toch aparte nieuws hoe twee jonge Hongaren volop de komende productie van Krone gestalte geven en voorbereiden.
Zo komt Krisztian Kristof uit het klassiekere circusmilieu en verdiende de tweede regisseur Bence Vagi zijn sporen in het circustheater met zijn ReCirquel. Samen realiseerden ze topproducties voor grote manifestaties in de hele wereld. Het wordt uitkijken hoe Krone dit keerpunt in de circuswereld zal nemen. Wereldpremière is op 4 april 2019 in München.
Bij de vier Zilveren Clowns valt op hoe bijna alle acts worden gevormd door sportkampioenen die na hun turncarrière zich omscholen tot circusacrobaat én met regisseurs aan de slag gaan. Zo kreeg de Aliev groep van het Nikulin circus van Moskou (een onafhankelijke groep op de Tsvetnoy Boulevard) Zilver voor hun vliegende trapeze waar ook de Russische stang is ingebouwd. Alexander ‘Sascha’ Grimailho is hun regisseur. Een andere Russische groep, Filinov, kreeg Zilver voor hun sterk werk met twee Russische schommels. De Oekraïense acrobaten Artem Lyubanevych en Oleg Shakirov met hun Just Two Men creëerden hun versie van een Chinese Pole die in een tweede deel dient als een perche hoog in de lucht. Deze gevaarlijke, aansprekende én innovatieve performantie van Artem zindert lang na. Het Chinese Staatscircus kreeg Zilver voor hun creatief werk waarbij rond een middelpunt drie verscheidene Chinese Poles worden gebundeld. Elke stang heeft een andere samenstelling met diverse legeringen en elasticiteit en is door Chinese ingenieurs zo ontworpen om met verschillende acrobaten verscheidene acts te kunnen brengen. Het laat sprongen van mast op mast en naar losliggende kussens toe en oogt extreem spectaculair. Nieuw is de openheid van de Chinezen waarbij hun hoofdingenieur mee was en ook informatie doorgaf over hun samenwerken tussen acrobaten, regisseurs en bouwers van circusprops. Op dat moment ervaar je de unieke waarde en klasse van dit wereldwijd gericht Monegask Festival.
Zes groepen kregen Brons. De grote Familie Gartner was erbij met hun vier Indische olifanten. Het hogergenoemde Zapashny circus van de stad Moskou behaalde Brons met hun handacrobatie van de vier Prilepin’s. Het ook nieuw ogende Russische clowntrio Without Socks kreeg terecht Brons voor hun verfrissende en leuke clownerie. Ze komen alle drie uit de theaterschool van Jekaterinaburg in de Oeral en zijn dit jaar ook bij de hogergenoemde nieuwe Mandana-productie van het Duitse Krone. Ook de Portugese clown Cesar Dias won Brons. Twee producties uit de Westerse circusscholen haalden ook overtuigend Brons. Het Australisch-Amerikaanse duo The Owl and the Pussycat zorgt voor een gepassioneerd adagio aan de trapeze. De Amerikaanse Jack-Sands is een professionele klassieke balletdanseres en haar Australische partner Tragogna werkte bij een vliegende-trapezegroep. Ze volgden beiden de Esmeralda trapezeschool in Seattle.
Het Monegaske-Canadese koppel Nicolas Jelmoni en Charlotte O’Sullivan brachten een aansprekend verhaal van hand op hand op direct rakende ‘Work song’-muziek van Luke Wade. Ze finaliseerden hun act aan de school van Montréal. Zowel bij het New Generation jeugdfestival dat eindigde op 3 februari als op het grote Monte Carlo festival waren er dit jaar geen Belgen genomineerd.
In de marge van dit prestigieuze festival lopen er druk bijgewoonde workshops van de Wereld Circusfederatie en de ECA (de Europese Circusfederatie). Deze vergaderingen geven een beeld wat er wereldwijd in en met het circus gebeurt. Zo staat men ook uitvoerig stil bij hoe in de wereld wordt omgegaan met dieren in het circus. Zo was er dit jaar een uitvoerig verslag over de nieuwe wetgeving ten voordele van het circus in Chili. Ook de situatie in Australië kwam er aan bod, waar door onderzoek bleek hoe dierenactivisten quasi alleen emoties gebruiken voor hun strijd. Alleen antwoorden met wetenschappelijke bevindingen en feiten helpen de circuswereld niet vooruit. Alleen wanneer de communicatie omtrent de wetenschappelijke feiten ook wordt begeleid met emoties, kun je weer impact hebben op zowel het publiek als op politici.
Een groot aantal landen heeft geen ban op zogenaamd ‘wilde’ dieren. Zo kiezen onder andere Groot-Brittannië, Italië, Zwitserland, Duitsland en Frankrijk voor een duidelijke wetgeving, precieze afspraken en opvolgen van de professionaliteit. Frankrijk kent zelfs een subsidie toe aan een vereniging die de toekomst van dieren in het circus ondersteunt.
De Universiteit Amsterdam (Bijzondere Collecties) kwam via haar conservator Willem Rodenhuis uitleggen hoe een grote circuscollectie digitaal ter beschikking staat van zowel professionele onderzoekers als circusliefhebbers. De digitalisering van een van de grootste circuscollecties is sinds oktober 2018 klaar.
Het nieuwe Europese label voor Circus, het Big Top Label, zal dit jaar opnieuw aan drie Europese circussen worden toegekend door de Europese Unie. Einde mei kondigt men aan welke circussen hiervoor in aanmerking komen.
Boeiend is ook hoe in Monaco ‘best practices’ worden gepresenteerd. Zo kreeg vorig jaar de Finse tegenhanger van ons Vlaams Circuscentrum veel aandacht bij haar succesrijk integreren van klassieke circuskunst met circustheater bij hun aanvraag om circus als cultureel erfgoed in Finland bij de UNESCO te laten erkennen. Dit jaar kwam het succesrijke, kleinere Nederlands circus Sijm toelichten hoe kwaliteit en marketing ook in de circuswereld heel vruchtbaar kan zijn. Daarbij sloten de twee Hongaren, Krisztian Kristof en Bence Vagi, aan die uitvoerig de innovatie van Circus Krone toelichten. Het Engelse Zippos circus lichtte toe hoe hun Cirque Beserk tot stand kwam en wat hun ervaringen tot nu toe zijn. Martin Burton stelde vast hoe andere wijzen van denken en waarden leven in de theaterwereld en hoe klassiek circus in een theater kan zorgen voor een nieuw publiek. 37% van de Beserk-toeschouwers ging voordien nooit naar een theater. Deze ervaringen ondersteunen ook de jarenlange ervaring van het Lincoln Center in New York die al decennia het Big Apple Circus mee inpast in zijn aanbod.
Boeiend was ook hoeveel journalisten en circusprofessionelen samen vanuit Monaco trokken naar het kleine Tourette-Levens waar de arts Alain Frère, een van de steunpilaren en medestichter van het Festival, zijn privémuseum voor circus heeft. De Duitse kwaliteitskrant, Frankfurter Zeitung, maakte er zelfs een uitvoerige reportage over.
De conclusies van dit groots evenement rond hedendaags circus zijn wat mij betreft duidelijk. Het circus beleeft in al zijn verschillende vormen een keerpunt. Zoals meestal in keerpunten groeien er ook in de circuswereld hoopvolle vernieuwingen. Dit jaar viert het Zwitserse Knie zijn honderd jaar. Krone viert 100 jaar eigen circusgebouw in München. Beiden beloven innovaties waar we gespannen naar uitkijken. Ook rond dieren in het circus is het laatste woord nog niet gezegd of gevallen en blijven er ook in deze branche, ondanks of misschien zelfs door de niet aflatende aanvallen, hoopvolle bewegingen. Samen met de revival van het Russisch circus groeide dit 43ste festival uit tot een van de allermooiste van haar geschiedenis. Zelfs in een keerpunt kan het circus hoopvolle boodschappen geven die ons blijven verwonderen. Precies deze verwondering maakt circus in alle tijden groots en uniek én cultuur voor – wereldwijd – miljoenen mensen. Het Monegask festival maakt deze grandeur opnieuw voor de wereld transparant en toetsbaar.”
Roland Vermeylen
>> Ben je op zoek naar digitaal hoogstaande illustraties of als onderzoeker naar achtergrond of historie, kijk dan zeker op http://circusmuseum.nl. De Bijzondere Collecties van de Universiteit Amsterdam helpen u graag verder.
>> Wil je de nieuwe Mandana van Circus Krone met hun ‘nieuw gedroomde circuskunst’ meemaken, dan is de wereldpremière op 4 april op de Theresienwiese in München. Dichterbij zijn ze in Karlsruhe vanaf 1 Mei en in Frankfurt vanaf 23 Mei 19. Honderd jaar circus Knie begint in het Zwitserse Rapperswil op 21 maart 2019 en toert verder in Zwitserland tot 17 november.
>> Volgend Monte Carlo Festival: 16 tot 26 januari 2020; New Generation op 1 en 2 februari 2020. Zie https://www.montecarlofestival.mc/en/
>> De juistheid van de gegevens omtrent het Russische circus werd getoetst via de Frans-Amerikaanse circushistoricus Dominique Jando en zijn Russische vrouw Elena Panova.