>> Dit artikel verscheen in CircusMagazine #33 (december 2012). Voor overname artikel: contacteer maarten[at]circuscentrum.be.
>> Auteur: Marie Vandecaveye
Marie Vandecaveye, erfgoedmedewerkster van het Circuscentrum, bespreekt exclusief voor CircusMagazine een interessant werk uit ons documentatiecentrum. Vandaag gaat ze dieper in op de publicatie ‘Women & Circus’.
Women & Circus is de neerslag van een internationaal colloquium dat in 2009 door Ivan Kralj werd georganiseerd in Zagreb. Het boek verscheen in 2011 en is volledig in twee talen: Kroatisch en Engels. De positie van de vrouw in het circus blijkt een boeiend onderzoeksterrein.
Het begint met een duidelijke vraagstelling door Ivan Kralj zelf. Als we terug gaan in de geschiedenis van onze Westerse christelijke wereld zien we vaak dat de vrouw vooral als taak had de man te dienen, dus een ondergeschikte rol had. In het circus is daar weinig van terug te vinden. Er is eerder sprake van gelijkheid tussen de twee. Begin twintigste eeuw, toen stemrecht voor vrouwen nog onbespreekbaar was in de ‘buitenwereld’, kreeg de vrouw in het circus al een opvallend sterke en respectabele positie toebedeeld. Het tonen van lichamelijke kracht in de vorm van zichtbare spiermassa onder blote huid paste bijvoorbeeld absoluut niet in de tijdsgeest van de fatsoenlijke jaren ‘40 en ‘50. Behoorde de vrouw niet tot het zwakke geslacht? Anderzijds blijft het beeld van de halfnaakte vrouw, kronkelend in allerlei controversiële poses in een circuscontext gemakkelijk overeind. Het is deze paradoxale rol van vrouwen in het circus die de rode draad vormt doorheen Women & Circus.
Wat volgt na deze inleiding en vraagstelling zijn een tiental bijdrages van onderzoekers, artiesten, journalisten en dergelijke die elk een specifieke thematiek of periode behandelen. In enkele bijdrages wordt gebruik gemaakt van een casus. Zo gebruikt Peta Taid de legendarische Australische compagnie Circus Oz als casus. Deze compagnie bestaat al 30 jaar en heeft een hele evolutie doorgemaakt met steeds wisselende artiesten. Taid stelt de vraag hoe vrouwelijke artiesten binnen deze compagnie zijn geëvolueerd. Wie waren hun voorbeelden in de jaren ’70, wie zijn het nu? Hoe probeerden ze weg te blijven van vrouwelijke stereotypes?
Een ander boeiend verhaal wordt verteld door Yoram S. Carmeli. In ‘At the circus backstage’ vraagt hij zich af hoe vrouwen in reizende circussen het vrouw-zijn, moederschap en gezin ervaren. Hij focust op een Britse reizende circusfamilie. Twee vrouwen met een sterk verschillende positie worden als casus opgevoerd. De eerste is de ‘mater familias’, het vrouwelijke middelpunt van een familie met een circustraditie. Zij is zich bewust van de economische realiteit dat ze een circus draaiende moet houden. De tweede vrouw is haar schoondochter die niet aanvaard wordt omdat ze een ‘outsider’ is, hoewel ze meewerkt en haar plek vindt als deel van de draaiende machine. Carmeli vraagt zich af hoe deze twee vrouwen doorheen de jaren omgaan met de veranderingen in de maatschappij en specifiek in het circuslandschap, met het opduiken van nieuwe compagnieën en het nieuw circus. In hun reacties op deze veranderingen is er een duidelijk verschil tussen beiden. De moeder plooit volledig terug op haar familie en traditie, de schoondochter blijkt vatbaarder voor de kritiek op het traditioneel circus, en maakt zich een stuk los van de besloten circuswereld waarin ze zit. Dit verschil stelt Carmeli symbool voor de kloof die hij waarneemt tussen het circus en de buitenwereld. Bijzonder is ook het interview met de Franse Valérie Fratellini, die samen met haar moeder Annie Fratellini een van de eerste vrouwelijke clownsduo’s ter wereld vormde.
Het boek is divers, het is aangenaam dat de bijdrages niet te lang zijn en het fotomateriaal is zorgvuldig uitgekozen. De auteurs hebben duidelijk ook veel in the field gezeten. Wat mij vooral aanspreekt bij het lezen van dit boek is dat het genderperspectief een waardevolle invalshoek oplevert om naar circus te kijken. Opvallend is ook de opdeling circus-buitenwereld die daarbij vaak gemaakt wordt. Jammer dat ik er niet bij was in Zagreb.